W określonych sytuacjach pracodawca musi zapewnić napoje i posiłki dla pracowników. Reguluje to Kodeks pracy i stosowne rozporządzenie. Za złamanie tych przepisów pracodawcy grozi grzywna. Niestety, w praktyce pracownicy często muszą upominać się o swoje prawa.
Napoje i posiłki dla pracowników: kiedy przysługują?
Sytuacje, w których pracodawca musi zapewnić napoje i posiłki dla pracowników, są określone w Kodeksie pracy i Rozporządzeniu Rady Ministrów z 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Pracodawca musi m.in. dostarczyć pracownikom bezpłatne, zimne napoje, jeśli temperatura na zewnątrz przekracza 25 stopni Celsjusza (lub 28 stopni Celsjusza w pomieszczeniu, w którym znajduje się stanowisko pracy). Regulacje dotyczące ilości wydawanych przez pracodawcę napojów nie są jednak zbyt szczegółowe. W par. 4 pkt 2 rozporządzenia znajdziemy jedynie wzmiankę, że pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej ich potrzeby. Ten sam punkt określa również temperaturę napojów – powinny być odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywanej pracy. Co ważne – napoje powinny być dostępne dla pracowników podczas całej zmiany roboczej.
Czy pracownik może mieć prawo do bezpłatnych napojów przez cały rok?
W sytuacji, gdy pracownik wykonuje pracę w szczególnie uciążliwych warunkach, ma prawo do bezpłatnych napojów przez cały rok. Reguluje to par. 4 pkt 1 rozporządzenia. Na jego podstawie pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:
1) w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,
2) w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,
3) przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
4) przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,
5) na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.
Darmowy posiłek: w jakich sytuacjach pracodawca musi go zapewnić?
W niektórych sytuacjach (kiedy praca jest mocno obciążająca fizycznie powoduje konkretny wydatek kaloryczny w ciągu jednej zmiany) pracownik ma prawo także do jednego, darmowego posiłku w formie gorącego dania. Szczegółowo reguluje to par. 3 rozporządzenia. Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:
1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,
2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,
3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca,
4) pod ziemią.
Posiłki i napoje są wydawane pracownikom podczas regulaminowych przerw w pracy. W rozporządzeniu została również określona kaloryczność i przybliżony skład posiłków. Zgodnie z przepisami posiłek powinien mieć około 1000 kcal i składać się w ok. 50-55% z węglowodanów, 30-35% z tłuszczów oraz ok. 15% z białek. Szczegółowe zasady wydawania posiłków ustala pracodawca w porozumieniu z pracownikami (lub zakładową organizacją zawodową). Jeśli pracodawca (np. z powodów organizacyjnych) nie może dostarczyć pracownikom posiłku, jest zobowiązany do umożliwienia im skorzystania z usług punktu gastronomicznego (na ustalonych zasadach). Innym rozwiązaniem jest umożliwienie pracownikowi samodzielne przygotowanie posiłku. W tym wypadku jednak pracodawca musi dostarczyć niezbędne produkty spożywcze.
