Jedną z cech stosunku pracy jest pozostawanie pod kierownictwem pracodawcy. To z kolei oznacza, że pracownik jest mu podporządkowany i powinien stosować się do otrzymanych poleceń. Odmowa wykonania polecenia służbowego może natomiast stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę. Są jednak przypadki, w których pracownik ma prawo odmówić wykonania danej czynności.
Pojęcie polecenia służbowego należy rozumieć szeroko
Do podstawowych obowiązków pracowniczych należy wykonywanie poleceń swoich przełożonych. Takie polecenie można wydać w każdej formie – nie tylko pisemnej czy mailowej, ale także ustnie. Pod pojęciem polecenia służbowego kryje się znacznie więcej niż tylko wykonywanie zadań wchodzących w zakres pracy. Mogą to być także dodatkowe czynności związane z procesem pracy – na przykład te dotyczące dbałości o dobro pracodawcy i ochrony jego mienia. Poleceniem służbowym jest także odwołanie z urlopu wypoczynkowego, zobowiązanie do pracy w godzinach nadliczbowych czy czasowe przeniesienie do innej odpowiedniej pracy na maksymalnie 3 miesiące.
Wykonania polecenia służbowego w niektórych przypadkach można odmówić
Podporządkowanie pracodawcy nie oznacza jednak, że każdego jego polecenie można i trzeba wykonać. W niektórych przypadkach możliwa jest odmowa wykonania polecenia służbowego. Chodzi tu o sytuacje wymienione w artykule 100. Kodeksu pracy.
Przede wszystkim pracownik może odmówić wykonania polecenia służbowego, jeśli jest ono sprzeczne z prawem (np. gdy pracodawca poleca mu naruszenie godności osobistej innego pracownika czy sfałszowanie dokumentów firmowych). Jeżeli w konsekwencji zostanie zwolniony, ma prawo odwołać się do sądu pracy. W takim wypadku musi jednak wykazać, że dane zdarzenie miało miejsce. Gdy pracodawca wydaje polecenie sprzeczne z prawem, najlepiej więc poprosić go, by zrobił to na piśmie, a następnie również w formie pisemnej odmówić wykonania polecenia ze względu na jego sprzeczność z prawem. W innym wypadku konieczne będzie znalezienie świadków zdarzenia, którzy potwierdzą, że pracodawca wydał polecenie sprzeczne z prawem. Co więcej, bezrefleksyjne wykonanie polecenia sprzecznego z prawem może skutkować rozwiązaniem umowy o pracę.
Drugim przypadkiem jest sprzeczność polecenia z umową o pracę. Może się zdarzyć, że pracodawca poleca pracownikowi wykonanie czynności niemieszczących się w jego obowiązkach. Wyjątkiem jest tu zmiana warunków pracy w ramach polecenia służbowego – czasowe powierzenie innej pracy. Co ważne, taka praca musi być jednak odpowiednia, a więc zgodna z kwalifikacjami i wynagrodzeniem pracownika. W przeciwnym przypadku możliwa jest odmowa wykonania polecenia służbowego.
Niesłuszna odmowa wykonania polecenia służbowego może skutkować zwolnieniem z pracy
Jeśli pracownik odmówi wykonania polecenia, które nie jest sprzeczne z prawem czy umową o pracę, musi liczyć się z konsekwencjami. Niewykonanie podstawowych obowiązków pracowniczych może skutkować nałożeniem na pracownika kary porządkowej lub wypowiedzeniem umowy o pracę.
W niektórych przypadkach możliwe jest także rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (w trybie dyscyplinarnym). Dotyczy to sytuacji, w których odmowę wykonania polecenia można uznać za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Takim przypadkiem może być na przykład niestawienie się pracownika na żądanie pracodawcy w siedzibie firmy albo odmowa wykonania tymczasowo powierzonej innej, odpowiedniej pracy.
