To, że ktoś otrzymał darowiznę nie oznacza wcale, że nie może jej już stracić. I nie chodzi wcale o fiskusa – darowiznę może odwołać sam darczyńca.
Odwołanie darowizny: kiedy jest to możliwe?
Mogłoby się wydawać, że po przekazaniu darowizny obdarowany musi martwić się jedynie tym, by dopełnić niezbędnych formalności (np. zgłosić fakt jej otrzymania do US itd., w zależności od kwoty i tego, kto przekazał darowiznę). Tymczasem należy pamiętać, że możliwe jest również odwołanie darowizny – czyli sytuacja, w której obdarowujący wycofuje się z przekazania darowizny (i chce ją odzyskać).
Do odwołania darowizny nie dochodzi jednak często. Obdarowujący musi bowiem wykazać, że obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności. Zgodnie z art. 898 par. 1 Kodeksu cywilnego,
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Czym jednak jest rażąca niewdzięczność? Przepisy prawa wprost jej nie definiują. Nie będzie to oczywiście każde negatywne zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy. Z rażącą niewdzięcznością będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy obdarowany celowo (umyślnie) zachował się w sposób nieprzyjazny darczyńcy – dopuścił się przeciwko niemu przestępstwa czy naruszył obowiązki wynikające ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą. Darczyńca musi jednoznacznie negatywnie (i wyraźnie) odczuć skutki tego zachowania. Jednocześnie zachowanie to nie musi wcale naruszać prawa, tak samo jak nie musi to być konkretne działanie – równie dobrze może być to zaniechanie.
Odwołanie darowizny: kiedy można mówić o rażącej niewdzięczności?
Najlepiej jednak posłużyć się przykładami. Rażącą niewdzięcznością nie będzie na przykład kłótnia (nawet poważna) z darczyńcą, ale już np. próba okradzenia go, odmowa pomocy w bardzo trudnej sytuacji, wykorzystanie słabszej kondycji umysłowej (ze względu na proces starzenia się lub chorobę) do osiągnięcia własnych korzyści – jak najbardziej. Co ważne, zachowanie obdarowanego wcale nie musi dotyczyć bezpośrednio darczyńcy – równie dobrze może chodzić o działanie lub zaniechanie np. względem dzieci darczyńcy.
Jednocześnie warto zdawać sobie sprawę z faktu, że jeśli obdarowany uzyska przebaczenie darczyńcy, to darczyńca traci podstawę do odwołania darowizny z powodu danego aktu niewdzięczności.
Należy też liczyć się z tym, że każdy potencjalny akt niewdzięczności jest osobno rozpatrywany i oceniany – m.in. w zależności od kontekstu. Darczyńca, który chce odwołać darowiznę z powodu aktu niewdzięczności musi być przygotowany na to, że będzie musiał zgromadzić odpowiednie dowody.
Odwołanie darowizny także kiedy nie została jeszcze wykonana
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności dotyczy darowizny już wykonanej. Może jednak zdarzyć się, że darczyńca będzie chciał odwołać darowizną niewykonaną – i do tego również ma prawo w określonych okolicznościach. Wystarczy, że po zawarciu umowy darowizny jego stan majątkowy ulegnie takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie nastąpi bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania – przy czym chodzi tu o usprawiedliwione potrzeby i/lub ciążące na nim obowiązki alimentacyjne. Co ważne, nie ma znaczenia, z jakiego powodu dojdzie do pogorszenia stanu majątkowego – istotne jest to, jak to wpłynie na funkcjonowanie darczyńcy i jego najbardziej podstawowe zobowiązania.
Odwołanie darowizny: kiedy należy złożyć specjalne oświadczenie?
Jeśli darczyńca chce odwołać darowiznę (i ma ku temu uzasadnione powody), to powinien złożyć oświadczenie. W przypadku darowizny niewykonanej musi nastąpić to jak najszybciej (przed jej wykonaniem). Jeśli chodzi o darowiznę odwołaną z powodu rażącej niewdzięczności, to może to nastąpić nawet po wielu latach. Istotne jest jednak, by darczyńca złożył oświadczenie nie później niż w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o akcie niewdzięczności.
