Umowa darowizny co do zasady ma na celu wsparcie – zazwyczaj najbliższych – osób. W ten sposób można przekazać zarówno pieniądze jak i nieruchomość czy inne składniki majątku. Nie wszyscy zdają sobie jednak sprawę z faktu, że umowa darowizny ma też wpływ na dziedziczenie – a dodatkowo może rodzić pewne obowiązki po stronie obdarowanego.
Umowa darowizny: czasem obdarowany musi wesprzeć darczyńcę
Tak jak dziedziczenie może wiązać się z pewnymi obowiązkami po stronie spadkobiercy, tak i umowa darowizny może nałożyć pewne obowiązki na obdarowanego. Mowa m.in. o sytuacji, gdy darczyńca popadnie w niedostatek. Obdarowany może być zmuszony wtedy do pomocy darczyńcy.
O niedostatku można mówić w przypadku, gdy dana osoba nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb – na przykład zapewnić sobie jedzenia, leków, ubrań, zapłacić za czynsz czy spłacić kredytu. Co więcej, obdarowany będzie musiał wspomóc darczyńcę także, gdy nie jest on wstanie wypełnić ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Osoba obdarowana jest w takiej sytuacji obowiązana wspierać darczyńcę do granicy istniejącego jeszcze wzbogacenia. Oznacza to, że jeśli na przykład otrzymała w darowiźnie 60 tysięcy złotych, a połowę z tego zdążyła już wydać, będzie musiała zaspokajać potrzeby darczyńcy do wysokości 30 tysięcy złotych. Ze zobowiązania może się jednak także zwolnić – w przypadku darowizny w postaci gotówki, zwracając tę kwotę, a jeśli dokonano na przykład darowizny samochodu czy mieszkania, zwracając niekoniecznie sam przedmiot darowizny, co kwotę odpowiadającą temu przysporzeniu.
Kolejny możliwy obowiązek to wykonanie polecenia
Darowiznę da się również obciążyć poleceniem. W praktyce może to oznaczać na przykład, że otrzymane pieniądze będzie można przeznaczyć tylko na konkretny cel. Rodzic może więc na przykład przekazać dziecku określoną sumę pieniędzy, w umowie darowizny zastrzegając, że mają być one przeznaczone na zakup mieszkania. Innym przykładem będzie także przekazanie samochodu z poleceniem zapewnienia darczyńcy transportu w razie potrzeby.
Polecenie obciążające darowiznę obdarowany będzie zobowiązany wykonać. Będzie mógł tego żądać darczyńca, a po śmierci – także jego spadkobiercy. Zwolnienie się z wykonania polecenia będzie możliwe w dwóch przypadkach. Po pierwsze, obdarowany może po prostu zwrócić przedmiot darowizny. Po drugie, nie będzie obowiązany do wypełnienia polecenia, jeśli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.
Darowizna może zostać zaliczona na schedę spadkową
Darowizna będzie też mieć istotne znaczenie przy dziedziczeniu. Zastosowanie może bowiem znaleźć artykuł 1039 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Co to oznacza w praktyce, najłatwiej wytłumaczyć na przykładzie. Załóżmy, że darczyńcą jest ojciec trójki dzieci będący wdowcem. Jednemu z synów przekazuje w darowiźnie mieszkanie wartości 150 tysięcy złotych. Niedługo potem umiera i pozostawia po sobie 450 tysięcy złotych. Do masy spadkowej będzie wówczas wliczana darowizna dokonana na rzecz jednego syna. Cały majątek spadkowy będzie mieć więc wartość 600 tysięcy złotych.
Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym synom przypadnie równa część majątku– po 1/3, a więc po 200 tysięcy złotych. Ten syn, na rzecz którego wcześniej dokonano darowizny otrzyma przy podziale spadku 50 tysięcy złotych, pozostali – po 200 tysięcy.
Darowiznę można odwołać
Sama umowa darowizny nie gwarantuje jeszcze, że rzecz jest dana raz na zawsze. Darczyńca ma bowiem możliwość jej odwołania. Może to zrobić w przypadku istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej, a więc jeśli wykonanie darowizny pociągałoby za sobą niemożność utrzymania się darczyńcy lub osób, wobec których ma obowiązek alimentacyjny.
Odwołanie darowizny – i to nie tylko przez darczyńcę, ale i przez jego spadkodawców – możliwe jest także w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego. W pojęciu tym mieści się wiele zachowań takich jak nieudzielenie pomocy w chorobie czy agresja. Zgodnie z orzecznictwem, aby dane zachowanie usprawiedliwiało odwołanie darowizny, konieczne jest znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej.
