Jedną z najważniejszych zasad prawa spadkowego jest swoboda testowania. Każdy spadkodawca może więc spisać testament, decydując, co stanie się z jego majątkiem w razie śmierci. W ten sposób może na przykład przekazać cały spadek jednej osobie, wydziedziczyć najbliższych czy włączyć w krąg spadkobierców kogoś spoza rodziny. Od momentu spisania testamentu sytuacja może jednak ulec zmianie, a spadkodawca zechcieć zmienić swoją ostatnią wolę. I tutaj pojawia się pytanie – jak odwołać testament i czy w ogóle jest to możliwe?
Odwołanie testamentu a swoboda testowania
Odwołanie testamentu może przebiegać na cztery sposoby:
- zniszczenie testamentu w zamiarze odwołania;
- pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność
- wprowadzenie zmian w testamencie i odwołanie zawartych tam postanowień;
- sporządzenie nowego testamentu.
Spadkodawca ma prawo odwołać testament bez podawania przyczyny. Może więc zrobić to z dowolnego powodu. Co więcej, swobody testowania, a co za tym idzie – zmiany testamentu, nie można skutecznie ograniczyć, na przykład zawierając ze spadkodawcą umowę o nieodwołalności testamentu czy przewidującej negatywne konsekwencje z tego tytułu.
Zniszczenie testamentu w zamiarze odwołania
Najbardziej oczywistym sposobem na odwołanie testamentu wydaje się jego zniszczenie. Warto jednak pamiętać, że przepisy przewidują liczne rodzaje testamentów w Polsce, natomiast odwołanie poprzez zniszczenie nie będzie skuteczne w przypadku każdego z nich. O ile w odniesieniu do testamentu własnoręcznego może być to dobry sposób, to już w przypadku tego w formie notarialnej mogą pojawić się wątpliwości co do skuteczności takiego działania. W końcu spadkobiercy i tak będą mogli uzyskać odpis testamentu od notariusza.
W przypadku skutecznego odwołania testamentu co do zasady będzie mieć miejsce dziedziczenie ustawowe. Inaczej sytuacja wygląda jednak w przypadku, gdy odwołany testament nie był jedynym sporządzonym przez spadkodawcę. Wówczas odwołanie najnowszego z nich nie powoduje automatycznego odwołania pozostałych.
Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność
Kolejny sposób na odwołanie testamentu własnoręcznego polega na pozbawieniu go pewnych cech. Przepisy wskazują bowiem wyraźnie, kiedy testament jest nieważny. Do takich przypadków należą m.in. właśnie sytuacje, gdy testament nie posiada pewnych elementów – podpisu własnoręcznego, a w niektórych przypadkach również daty. Spadkodawca nie musi więc koniecznie niszczyć całego testamentu – wystarczy, że pozbawi go podpisu, na przykład zamazując go lub odrywając fragment kartki.
Wprowadzenie zmian w testamencie i odwołanie zawartych w nim postanowień
Trzeci sposób na odwołanie testamentu polega na dokonaniu w nim określonych zmian. Przykładowo, spadkodawca może wykreślić niektóre postanowienia albo dodać adnotację „unieważniam”. Takie działanie może jednak budzić pewne wątpliwości, szczególnie jeśli spadkodawca zdecyduje się odwołać tylko niektóre postanowienia. Po jego śmierci może pojawić się bowiem problem z dokładnym zinterpretowaniem jego woli, a nawet niepewność, czy zmian na pewno dokonał on sam, a nie na przykład któryś ze spadkobierców. Z tego powodu warto każdą taką adnotację opatrzyć datą i podpisem.
Sporządzenie nowego testamentu
Ostatnia możliwość to sporządzenie nowego testamentu. Nie musi być on w tej samej formie co testament odwołany i nie ma tu żadnej hierarchii w zależności od rodzaju testamentu. Jeśli więc przykładowo spadkodawca wcześniej sporządził testament notarialny, może skutecznie go odwołać, spisując testament własnoręczny.
Takie odwołanie testamentu może mieć miejsce na dwa sposoby. Po pierwsze, spadkodawca może wyraźnie wskazać w nowym testamencie, że odwołuje testament poprzedni. Równie dobrze może jednak zrobić to w sposób dorozumiany, wprowadzając odmienne postanowienia. Wtedy odwołaniu nie ulegnie cały poprzedni testament, a jedynie te ustalenia, których nie da się pogodzić z treścią nowego.
