Przy podejmowaniu niektórych decyzji pracodawca ma obowiązek uzgadniać poszczególne kwestie ze związkami zawodowymi. Jeśli natomiast związki zawodowe nie funkcjonują w zakładzie pracy, nie oznacza to jeszcze automatycznego zwolnienia pracodawcy z obowiązku przeprowadzenia konsultacji. Przepisy prawa wymagają, by w określonych sprawach zostali wówczas wyłonieni przedstawiciele pracowników.
Kiedy potrzebni są przedstawiciele pracowników?
Przedstawiciele pracowników wybierani są tylko w tych zakładach pracy, w których nie funkcjonują organizacje związkowe. Nie oznacza to jednak, że pełnią tę samą funkcję. Ich zadaniem jest ochrona interesów pracowników w najważniejszych dla nich sprawach. W odróżnieniu od przedstawicieli związków zawodowych przedstawiciele pracowników uczestniczą jedynie w sytuacjach wyraźnie wymienionych w kodeksie. Obowiązek uzyskania ich zgody czy skonsultowania danej kwestii przewidziano dla sytuacji takich jak:
- Zawarcie w imieniu pracowników porozumienia z pracodawcą o przedłużeniu okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy
- Zawarcie z pracodawcą porozumienia w zakresie wprowadzenia ruchomego rozkładu czasu pracy lub przerywanego systemu czasu pracy
- Powołanie komisji BHP
- Konsultowanie w imieniu pracowników warunków stosowania telepracy, wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, a także działań związanych z BHP w pracy
- Zawarcie w imieniu pracowników z pracodawcą porozumienia w sprawie zawieszenia całości lub części przepisów prawa pracy, z których wynikają prawa i obowiązki stron
- Procedura wyboru rady pracowniczej
- Uzgodnienie w imieniu pracowników zamiaru i zasad przeprowadzenia zwolnień grupowych
- Zawarcia w imieniu pracowników umowy o utworzenie pracowniczego programu emerytalnego.
Co więcej, przedstawiciele pracowników pełnią funkcje społeczną. Tym samym nie otrzymują z tego tytułu żadnego wynagrodzenia. Nie przysługuje im także szczególna ochrona trwałości stosunku pracy ani dodatkowe przywileje, jak ma to miejsce w przypadku działaczy związkowych.
Sposób wyboru przedstawicieli pracowników zależy od pracodawcy
Przepisy wskazują wprawdzie na obowiązek konsultacji z przedstawicielami pracowników, jednak nie regulują, w jaki sposób tacy przedstawiciele mają zostać wybrani. To z kolei stwarza pracodawcy dużą dowolność w tym zakresie. Jest tylko jeden warunek – reprezentacja ma zostać wyłoniona w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Nie może więc zależeć tylko od jego uznaniowej decyzji.
Przyjmuje się, że najbezpieczniejszy wybór to przeprowadzenie wyborów powszechnych. Pracodawca ma jednak możliwość samodzielnie ustalić warunki i sposób wyboru przedstawicieli pracowników, a nawet okres ich powołania. Dopuszczalne jest zarówno każdorazowe powoływanie ich, gdy dana sprawa wymaga zaangażowania reprezentacji pracowniczej, jak i ustanowienie kadencji. Zwykle szczegółowe zasady powołania przedstawicieli pracowników znajdują się w regulaminie pracy czy w innym dokumencie wewnętrznym. Zdarza się także, że pracodawca tworzy specjalny regulamin wyboru przedstawicieli pracowników. Uwzględnia on przede wszystkim informacje o liczbie członków wchodzących w skład reprezentacji oraz sposobie ich zgłaszania i wyłaniania.
