Przepisy Kodeksu pracy w celu ochrony pracowników ustanawiają ograniczenie w zakresie wypowiadania umów o pracę. W przypadku niektórych grup pracowników przewidziana jest nawet szczególna ochrona trwałości stosunku pracy. Wypowiedzenie umowy jest wówczas utrudnione i możliwe tylko w określonych sytuacjach.
Kogo dotyczy szczególna ochrona trwałości stosunku pracy?
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy odnosi się do dwóch kategorii pracowników. Po pierwsze, będą to osoby w szczególnych sytuacjach życiowych. Do tej kategorii można więc zaliczyć kobiety w ciąży, pracowników na urlopach macierzyńskich i wychowawczych, osoby w wieku przedemerytalnym, a także pracowników podczas usprawiedliwionej nieobecności. Druga kategoria obejmuje natomiast osoby, dla których szczególna ochrona trwałości stosunku pracy przewidziana jest ze względu na pełnienie określonych funkcji społecznych. Będą to więc chociażby działacze związkowi, członkowie rad pracowników, społeczni inspektorzy pracy, radni czy posłowie i senatorowie.
Kobiety w ciąży oraz pracownicy na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy obejmuje także kobiety w ciąży. Pracodawca nie może wówczas wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Okres ochrony rozpoczyna się od momentu powiadomienia pracodawcy o ciąży i trwa do końca urlopu macierzyńskiego. Podobnie jednak jak przy ochronie przedemerytalnej pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży w przypadku przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy – jeśli zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy. Podobnie zakończenie stosunku pracy możliwe będzie w przypadku upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy dotyczyć będzie także pracownika-ojca wychowującego dziecko, który na przewidzianych w przepisach warunkach korzysta z prawa wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przysługującego matce. Ochronie podlegają ponadto pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia jego zakończenia.
Pracownicy w wieku przedemerytalnym
Zgodnie z artykułem 39. Kodeksu pracy
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Zakaz ten nie będzie obowiązywał w razie uzyskania pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Pracodawca będzie tez mógł dokonać zwolnienia w trybie dyscyplinarnym, a także w przypadku szczególnych okoliczności takich jak likwidacja zakładu pracy lub ogłoszenie upadłości.
Usprawiedliwiona nieobecność w pracy
Szczególnej ochronie podlegają także pracownicy odbywający urlop wypoczynkowy czy nieobecni w pracy z powodu innej usprawiedliwionej okoliczności. Najczęściej taką okolicznością będzie przebywanie na zwolnieniu lekarskim. Nie jest to jednak ochrona stała – po upływie okresu przewidzianego w artykule 53. Kodeksu pracy pracodawca będzie uprawniony do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika.
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy a roszczenia pracownika
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy przewiduje także odmienne regulacje w przypadku wadliwego rozwiązania umowy o pracę. Co do zasady pracownik ma wówczas możliwość żądania przywrócenia do pracy, uznania wypowiedzenia za bezskuteczne albo odszkodowania. Jednak zgodnie z artykułem 45 § 2 Kodeksu pracy:
Sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.
Przepis ten nie obowiązuje jednak w przypadku osób objętych szczególną ochroną – sąd musi orzec zgodnie z żądaniem pracownika, o ile jest to możliwe. Ponadto zgodnie z artykułem 47. Kodeksu pracy pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy przysługuje wynagrodzenie. U osób objętych powszechną ochroną wysokość odszkodowania przysługuje jednak za nie więcej niż 2 miesiące, a jeśli okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące – nie więcej niż za 1 miesiąc. Jeśli jednak ma miejsce szczególna ochrona trwałości stosunku pracy ograniczenie to nie obowiązuje. Pracownikowi przyznawane jest więc odszkodowanie za cały okres pozostawania bez pracy.
