Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest procesem, który polega na uznaniu małżeństwa za nieważne z powodu naruszenia jednej z podstawowych zasad zawarcia związku małżeńskiego. Jak przebiega ten proces oraz kim jest adwokat kościelny i w jakim zakresie jego pomoc jest potrzebna? Dowiedz się.
Stwierdzenie nieważności małżeństwa – co to właściwie oznacza?
Stwierdzenie nieważności małżeństwa to sytuacja, w której związek małżeński, uważany za zgodny z prawem, okazuje się nie pociągać za sobą prawnych skutków. Od tej pory małżonkowie zaczynają być traktowani jak osoby wolnego stanu cywilnego. Nieformalnie i niepoprawnie stwierdzenie nieważności małżeństwa jest nazywane „rozwodem kościelnym” lub „unieważnieniem ślubu kościelnego”.
Kiedy małżeństwo można uznać za nieważne?
Jedną z podstaw stwierdzenia nieważności małżeństwa jest brak wymaganej zgody jednej ze stron sformalizowanego związku. W przypadku, gdy jedna ze stron małżeństwa została zmuszona do zawarcia związku małżeńskiego – na przykład w wyniku groźby lub przemocy – może wystąpić o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Należy udowodnić, że brak zgody był spowodowany okolicznościami, które uniemożliwiały dobrowolną akceptację formalizacji partnerstwa.
Kolejną podstawą stwierdzenia nieważności małżeństwa może być brak zdolności do zawarcia związku małżeńskiego. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście. Jeśli z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Tak samo małżonkowie nie mogą być bliską rodziną. Jeśli którakolwiek ze stron nie spełnia tych wymagań, może wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Tak samo stwierdzenia nieważności małżeństwa można domagać się, jeżeli żona / mąż zataili przed partnerem / partnerką istotne informacje, które – jeśliby byłyby znane drugiej stronie wcześniej – mogłyby wpłynąć na jej decyzję co do ślubu. Najpopularniejszymi przykładami tego typu są choroba psychiczna albo bezpłodność. Aby małżeństwo było ważne, każda ze stron musi rozumieć, do czego jest powołany taki związek. Wadą zgody małżeńskiej będzie również uzależnienie zawarcia małżeństwa od spełnienia przez drugą ze stron określonej obietnicy w przyszłości.
Adwokat kościelny – kto to taki?
Adwokat kościelny to osoba, która specjalizuje się w prowadzeniu spraw kanonicznych, w tym w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Są to prawnicy, którzy ukończyli studia ze specjalizacją w wąskim zakresie prawa kościelnego. Adwokat kościelny pełni rolę obrońcy jednej ze stron. Jego zadaniem jest pomoc w zebraniu niezbędnych dokumentów oraz w przedstawieniu argumentów przemawiających za stwierdzeniem nieważności małżeństwa.
Ważnym elementem pracy adwokata kościelnego jest udzielanie porady prawnej. Dotyczy ona przebiegu procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, jego skutków oraz praw i obowiązków, jakie wynikają z decyzji sądu. Adwokat kościelny pomaga klientowi w zrozumieniu zasad prawnych i udziela mu fachowej pomocy na każdym etapie procesu.
Jak przebiega proces stwierdzenia nieważności małżeństwa?
Przyjmuje się, że proces stwierdzenia nieważności małżeństwa nie trwa dłużej niż kilka – kilkanaście miesięcy. Tak czy inaczej rozpoczyna się złożeniem skargi przez jedną ze stron. Musi ona zawierać szczegółowe informacje na temat przyczyn, dla których ktoś chce stwierdzić nieważność swojego małżeństwa. Następnie odbywa się wstępne badanie sprawy, w którym oceniane jest, czy dany przypadek spełnia podstawy do przeprowadzenia procesu. Po zatwierdzeniu pisma następuje faza zbierania dokumentów i materiałów dowodowych. Mają one na celu potwierdzenie lub obalenie argumentów przedstawionych przez stronę wnoszącą o stwierdzenie nieważności związku.
Kolejnym etapem jest faza orzecznicza, w której następuje analiza zebranych materiałów dowodowych i argumentacji podniesionej przez strony. Na podstawie tych informacji sąd wydaje decyzję stwierdzającą lub odrzucającą wniosek o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W trakcie procesu strony są wzywane pojedynczo i składają szczegółowe zeznania przed sędzią oraz notariuszem. Decyzję odnośnie pytań, które zostaną zadane, podejmuje sąd biskupi, ustalając je na podstawie tytułów rozpatrywanych na wokandzie. Dodatkowo wprowadzony zostaje obrońca węzła małżeńskiego, którego zadaniem jest kwestionowanie argumentacji i dowodów powoda. Akta są publikowane po wyczerpaniu środków dowodowych.
Ewentualną apelację należy zgłosić sędziemu / sądowi, który wydał wyrok, w zawitym terminie 15 dni użytecznych od powzięcia informacji o ogłoszeniu wyroku. Następnie, w ciągu miesiąca, należy złożyć uzasadnienie apelacji do Trybunału Kościelnego II stopnia, którym może być również Trybunał Roty Rzymskiej.
Stwierdzenie nieważności małżeństwa a sprawy społeczno-majątkowe
Jeśli małżeństwo jest uznane za nieważne, związek traci moc prawną. Jeżeli para małżeńska ma dzieci, to związane z nimi prawa i obowiązki pozostają niezmienione. Dzieci urodzone w trakcie nieważnego małżeństwa zachowują prawo do dziedziczenia, alimentacji i wychowania przez oboje rodziców. Majątek nabyty w trakcie nieważnego małżeństwa podlega podziałowi.
Średni koszt procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa (bez wynagrodzenia adwokata) to 2–3 tys. zł.
