Obecnie mamy w naszym kraju do czynienia z absurdalną sytuacją, w której żaden z psychologów, mimo wyższego wykształcenia kierunkowego, nie ma formalnie nadanego prawa do wykonywania zawodu. Na szczęście, niedługo się to zmieni. Do Sejmu właśnie trafił poselski projekt ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Oznacza to, że już wkrótce, po wieloletniej batalii, możemy liczyć na uregulowanie statusu prawnego psychologów w Polsce.
Uregulowanie statusu prawnego psychologów miało już nastąpić dawno temu, poprzez ustawę uchwaloną 8 czerwca 2001 roku. Akt prawny wszedł w życie 5 (!) lat później i obowiązuje. Problem polega jednak na tym, że dotychczas ustawa nie została wdrożona. Przez 21 lat nie wydano do niej żadnych aktów wykonawczych. W międzyczasie, co zauważyli autorzy nowego projektu, ustawa przestała wpisywać się w zmieniający się system prawny i przepisy prawa unijnego.
Kto może się nazwać psychologiem? Właściwie każdy!
Nie ukończyłam studiów psychologicznych, choć nie ukrywam, że ta nauka mnie pasjonuje. Ale nie o tym. Mogę dziś założyć działalność, powiesić na drzwiach gabinetu tabliczkę z napisem „porady psychologiczne” i zacząć przyjmować klientów. Nikt mnie za to nie ukarze, ponieważ nie ma na ten moment podstawy prawnej, która zakazałaby mi nazywać się psychologiem. Co więcej, to patologia, której, nie wiadomo do końca dlaczego, nikt nie usunął przez 21 lat.
Wcale nie odbiło się to bez echa. Po pierwsze – osobom poszkodowanym przez usługi pseudo-psychologów bardzo trudno jest na ten moment dochodzić sądowo zadośćuczynienia. Takie osoby dalej mogą oferować swoje usługi. Po drugie – poziom pomocy psychologicznej dla obywateli z punktu widzenia państwa jest raczej średni, jeśli nie ma jasno określonych kryteriów. Po trzecie – z luki prawnej korzystają naciągacze, którzy organizują szkolenia i wydają certyfikaty psychologiczne. To tylko kilka skutków braku odpowiedniej regulacji.
Uregulowanie statusu prawnego psychologów – co przewiduje ustawa?
W tworzeniu nowej ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów ogromny udział miał Ogólnopolski Związek Zawodowy Psychologów, który sygnalizował ten problem już od lat. Na stronie internetowej OZZP można zresztą prześledzić szczegółową historię działań, prowadzących do powstania regulacji.
Pierwszym celem proponowanej ustawy jest uregulowanie statusu prawnego psychologów. W szczególności chodzi o określenie zasad uzyskiwania prawa wykonywania zawodu. Akt ustali również zasady organizacji i funkcjonowania samorządu zawodowego psychologów.
Co niezwykle istotne, autorzy projektu zaproponowali nadanie tytułowi zawodowemu „psycholog” ochrony prawnej. Będzie mogła się nim posługiwać jedynie osoba, która spełni wymagania określone w ustawie. Czyli uzyska dyplom magistra na kierunku psychologia w Polsce lub równorzędny tytuł za granicą, a także zostanie wpisana na regionalną listę psychologów. Lista ta będzie jawna w zakresie imienia, nazwiska oraz numeru prawa do wykonywania zawodu. Każdy będzie mógł „sprawdzić” swojego psychologa, tak jak możemy to zrobić w przypadku lekarzy.
Ponadto, proponowana ustawa wprowadza tajemnicę zawodową. Psycholog będzie obowiązany do zachowania w tajemnicy informacji, które uzyska w związku z wykonywaniem zawodu. Od obowiązku zachowania tajemnicy ustawodawca przewidział nieliczne wyjątki. Chodzi na przykład o sytuację, gdy nieujawnienie informacji mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta.
Ustawa kompleksowo reguluje też zakres czynności psychologicznych, od diagnozy po pracę naukowo-badawczą. Ujednolica również zasady prowadzenia i archiwizowania indywidualnej dokumentacji psychologicznej.
Zaproponowane rozwiązania nie tylko stanowią uregulowanie statusu prawnego psychologów, ale i kompleksowo odnoszą się do wszelkich istotnych kwestii, które są związane z wykonywaniem zawodu. Jeśli wejdą w życie, wpłynie to niezwykle pozytywnie na poziom usług psychologicznych świadczonych w Polsce. Dojdzie też do wyeliminowania masy nadużyć.
Samorząd zawodowy – dlaczego jest tak ważny?
Art. 5 projektowanej ustawy ustanawia samorząd zawodowy psychologów. Będzie on nadzorowany przez ministra właściwego do spraw pracy. Szczegółowe uregulowanie zadań samorządu znalazło się w rozdziale IV proponowanej ustawy.
Do zadań samorządu będzie należało w szczególności:
- sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu psychologa,
- reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych psychologów,
- działalność edukacyjna,
- zarządzanie majątkiem własnym.
Co ważne, przynależność do samorządu będzie obowiązkowa, a sam podmiot – niezależny. W wykonywaniu swoich zadań podlegać ma wyłącznie przepisom powszechnie obowiązującym.
Psychologowie od lat ubiegali się o ustanowienie samorządu zawodowego. Stanowi on bowiem gwarancję ochrony interesów tej grupy. Samorządowi ustawa powierza bardzo ważne funkcje. Przede wszystkim będzie przyznawał kandydatom prawo wykonywania zawodu, a następnie sprawował pieczę nad prawidłowym jego wykonywaniem. Poza tym, na przykład, ma działać na rzecz stałego podnoszenia kwalifikacji przez psychologów.
Jak czytamy w uzasadnieniu projektu:
Samorząd będzie czuwał nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej, ochroną danych w indywidualnej dokumentacji oraz prowadzenia działalności przez osoby z przygotowaniem merytorycznym oraz odpowiednią praktyką zawodową.
Proponowaną regulację oceniam bardzo pozytywnie. Szczególnie doceniam ogromny wpływ na jej ostateczny kształt grupy, której ten akt dotyczy. Zgadzam się ze stanowiskiem, że wejście ustawy w życie wpłynie pozytywnie na dobrostan psychiczny wszystkich osób korzystających z usług psychologicznych. Na pewno poprawi się też jakość świadczonych usług i wewnętrzna komunikacja psychologów, a oni sami zyskają silny głos w dyskusji publicznej.
