Zakładając w sądzie sprawę o stwierdzenie nabycia spadku to wnioskodawca powinien zadbać o zdobycie wszystkich niezbędnych dokumentów. Niekiedy uzyskanie aktu stanu cywilnego osób spoza grona najbliższej rodziny bywa niezwykle trudne. Interes prawny, o którym mowa w przepisach interpretowany jest bardzo różnie, a niezdecydowane są nawet sądy administracyjne.
Idziesz do sądu, zbierz dokumenty
Zgodnie z regułami procedury cywilnej to na powodzie, czy wnioskodawcy w przypadku nieprocesu, spoczywa ciężar zgromadzenia dokumentacji niezbędnej do rozstrzygnięcia sprawy. Nie inaczej jest w postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku. Składając stosowny wniosek sąd będzie domagał się przedstawienia szeregu dokumentów, a zwłaszcza odpisy aktów stanu cywilnego.
Przede wszystkim wnioskodawca powinien przedłożyć odpis aktu zgonu spadkodawcy. Ponadto sąd musi dysponować aktami stanu cywilnego wszystkich potencjalnych spadkobierców. W przypadku osób, które nie zmieniały nazwiska będą to odpisy akty urodzenia. Dla wnioskodawcy, czy uczestnika posiadającego w wyniku zawarcia związku małżeńskiego inne nazwisko niż rodowe, odpis aktu małżeństwa.
W jaki celu sąd gromadzi takie dokumenty? Chodzi tu o potwierdzenie zgonu spadkodawcy, a nadto o ustalenie stopnia pokrewieństwa i więzi rodzinnych pomiędzy nim a uczestnikami postępowania. Niezbitymi dowodami na te fakty są akty wydawane przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego. Zdobycie aktu stanu cywilnego dla osoby spoza ustawowego katalogu, a więc małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwa, przedstawiciela ustawowego, czy opiekuna to jednak nie lada wyzwanie. Problemem jest pojęcie interesu prawnego.
Uzyskanie aktu stanu cywilnego do sprawy spadkowej to czasem karkołomne zadanie. Co na to sądy?
Całe clou problemu ma podłoże stricte prawne. Sądy są zgodne co do tego, że przez interes prawny w uzyskaniu aktu stanu cywilnego należy rozumieć interes zgodny z prawem i interes chroniony przez prawo. Wskazana definicja jest jednak na tyle szeroka, że daje spore pole do popisu przy jej interpretacji. Sytuację wykorzystują urzędy stanu cywilnego.
Niekiedy zdarza się, że nawet krótkie uzasadnienie wniosku o wydanie aktu stanu cywilnego wypełnia przesłankę wykazania interesu prawnego. Znacznie częściej urzędnicy odmawiają jednak wydania dokumentów zasłaniając się brakiem interesu prawnego. Drugą kwestią ma być ochrona danych osobowych. Tym samym potencjalny spadkobierca, który może znać całą rodzinę spadkodawcy, włącznie z ich danymi, jest pozbawiany możliwości otrzymania niezbędnego dokumentu. Co na ten temat uważają sądy administracyjne? Ciężko to jednoznacznie stwierdzić.
W tym kontekście ewentualny, hipotetyczny zamiar wystąpienia o stwierdzenie nabycia spadku w drodze dziedziczenia testamentowego nie stanowi o interesie prawnym aktualnym, obiektywnie istniejącym i konkretnym.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 23 marca 2023 roku, sygn. akt II SA/Gl 7/23
Sąd nie podziela stanowiska organów, sprowadzającego się do tego, że zamiar wytoczenia przez skarżącą postępowania spadkowego po J. B. oraz możliwość zwrócenia się przez sąd spadku o nadesłanie z urzędu odpisów aktów stanu cywilnego, stanowi przeszkodę do uznania, że skarżąca nie legitymuje się interesem prawnym w uzyskaniu dokumentów przed wytoczeniem sprawy spadkowej.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 26 sierpnia 2021, sygn. akt II SA/Bk 487/21
Przytoczone dwa wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych prezentują skrajnie odmienne stanowiska. W jednym przypadku skład orzekający uznał, że chęć wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku nie jest wykazaniem interesu prawnego. Natomiast WSA w Białymstoku jest przeciwnego zdania. W dalszej części wyroku możemy nawet odnaleźć stwierdzenia o zbytnim formalizmie urzędników odmawiających wydania aktu stanu cywilnego.
Co zrobić gdy USC odmawia wydania aktu?
Jak w takiej sytuacji powinien zachować się wnioskodawca? Czy brak aktu stanu cywilnego uniemożliwia wystąpienie na drogę sądową w celu uregulowania spraw spadkowych? Na szczęście nie. Choć procedura cywilna wymaga samodzielnego skompletowania dokumentów to jednak istnieje furtka przewidziana na sytuacje, gdy nie jest to możliwe.
Zgodnie z art. 187 §2 pkt 4 k.p.c. w pozwie, czy wniosku inicjującym postępowanie można zażądać przeprowadzenia dowodu z dokumentów znajdujących się w posiadaniu sądów, urzędów, czy osób trzecich. Należy jednak uprawdopodobnić fakt, że ich samodzielne uzyskanie nie było możliwe. Z pewnością przesłankę tę wypełni przedłożenie sądowi pisma z odmową wydania dokumentów. W takich sytuacjach sąd samodzielnie zwróci się do kierownika USC o przesłanie niezbędnych aktów stanu cywilnego, co pozwoli na potwierdzenie wszystkich okoliczności związanych z ustaleniem kręgu spadkobierców.
