Od śmierci spadkodawcy do momentu uregulowania spraw spadkowych może minąć wiele miesięcy, a czasem i lat. O ile spadkobiercy są się w stanie porozumieć w sprawie spadku, nie jest to problem. Inaczej sprawa wygląda jednak w sytuacji, gdy któraś z osób jeszcze przed uregulowaniem sprawy na gruncie prawnym przywłaszcza sobie składniki spadku, rozdaje je albo sprzedaje. Pozostali spadkobiercy nie są jednak wówczas bezradni. Mogą złożyć wniosek o zabezpieczenie spadku na czas postępowania.
Przed działem spadku składniki majątku należą do wszystkich spadkobierców
Jednym z najbardziej wartościowych składników spadku po zmarłym zwykle jest dom czy mieszkanie. A w nim znajduje się wiele przedmiotów takich jak biżuteria, meble obrazy czy inne elementy wyposażenia. Do momentu działu spadku wszystkie te przedmioty należą jednocześnie do każdego ze spadkobierców, którzy są ich współwłaścicielami. Dopiero przeprowadzając dział spadku, strony mogą ustalić, że dane składniki spadku przypadną na wyłączną własność spadkobiercy X, a inne spadkobiercy Y. Mają też prawo zdecydować się na podział cywilny, a więc sprzedaż przedmiotów i podział między sobą pieniędzy. Tak samo możliwa jest sytuacja, gdy właścicielem domu stanie się jeden ze spadkobierców i spłaci pozostałych. Jeśli natomiast spadkobiercy nie dojdą w tej kwestii do porozumienia, o sposobie działu spadku zadecyduje sąd.
Do tego czasu teoretycznie żadnym z przedmiotów wchodzących w skład spadku nie można dysponować samodzielnie. W praktyce zdarza się jednak, że spadkobiercy porozumiewają się między sobą – na przykład dzielą się rodzinnymi pamiątkami. Jeśli mają dobre relacje, nieraz ustalają też, że jeden ze spadkobierców jeszcze przed działem spadku wprowadzi się do domu, który chce potem przejąć na własność i właściwie będzie zarządzał nim tak, jakby już stał się jego właścicielem. Problem pojawia się jednak, kiedy takiej zgodności brak, za to jest chęć, by zagarnąć dla siebie jak najwięcej. Nieraz więc spadkobierca, który ma klucze do domu zmarłego, wynosi z niego część przedmiotów jeszcze przed rozpoczęciem postępowania. Czasem z zamiarem zatrzymania ich dla siebie, a czasem z postanowieniem ich sprzedania.
Zabezpieczenie spadku na czas postępowania
Wynoszenie składników z domu zmarłego czy przywłaszczanie innych elementów majątku można zgłosić organom ścigania. Spadkobiercy jednak niechętnie decydują się na te kroki, szczególnie, że oskarżenie zwykle musieliby kierować przeciwko najbliższym członkom rodziny. Nie oznacza to jednak, że mają patrzeć bezczynnie, jak majątek spadkowy się zmniejsza. Pozostaje jeszcze zabezpieczenie spadku na czas postępowania.
Tutaj zastosowanie znajduje art. 634 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym:
spadek zabezpiecza się, gdy zostanie uprawdopodobnione, że z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw majątkowych, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu lub należały do spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie lub nieusprawiedliwione rozporządzenie.
Wniosek o zabezpieczenie spadku na czas postępowania może złożyć każda osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, a także inne osoby wymienione w art. 365 § 2, na przykład wykonawca testamentu, uprawniony do zachowku, współwłaściciel rzeczy czy zapisobierca.
Takie zabezpieczenie spadku może przebiegać na kilka sposobów. Sąd wybierze środek, który w przypadku danych okoliczności uzna za odpowiedni. Może to być między innymi na spisanie majątku ruchomego i oddaniu go pod dozór, a w przypadku kosztowności i pieniędzy – złożenie ich do depozytu sądowego. Dozór można ustanowić także nad samą nieruchomością. Raz ustanowione zabezpieczenie nie musi też obowiązywać przez cały czas. Środki te sąd może łączyć czy zmieniać w toku postępowania, jeśli pojawi się taka konieczność.
Przejmowanie składników majątku a dział spadku
Osobie przejmującej poszczególne składniki spadku często wydaje się, że postępując w ten sposób, otrzyma więcej. Jeśli na przykład przysługuje jej połowa spadku, może planować, że wyniesie część rzeczy z domu i zatrzyma dla siebie, a potem otrzyma jeszcze połowę z tego, co zostało. Tymczasem przejmowanie składników spadku nie pozostanie bez wpływu na dział spadku. Pozostali spadkobiercy mogą poinformować sąd, które składniki majątku przejęła dana osoba tak, by zostało to uwzględnione w trakcie działu, a nieuczciwy spadkobierca nie otrzymał więcej niż mu się należy.
