Wyrok ETPC: Polska naruszyła Konwencję
Zacznijmy od początku, w 2014 roku trzech mężczyzn zostało brutalnie napadniętych i pobitych na jednej z głównych Warszawskich ulic. Do zdarzenia doszło z kuriozalnego powodu jakim było trzymanie się za ręce dwóch z pokrzywdzonych. Agresor będący pod wpływem alkoholu wraz z dwoma innymi osobami zaatakował tych mężczyzn z pobudek czysto homofobicznych, podczas zdarzenia wielokrotnie padały wyzwiska i groźby w stronę poszkodowanych jak np. „ja ich zaje…”. „pedały” oraz innego rodzaju znieważenia.
Pomimo, iż sprawcy zostali złapani, postępowanie karne się odbyło i zapadł wyrok w krajowym sądzie to sprawa się nie skończyła, a poszkodowani nie byli usatysfakcjonowani, dlatego wnieśli skargę do ETPC. A wszystko przez jeden ważny aspekt – sprawcy zostali skazani wyłącznie za pobicie i groźby karalne, a motyw dyskryminacji na tle seksualnym nie wpłynął w żaden sposób na wysokość kary.
Mowa nienawiści w polskim prawie – co poszło nie tak?
Choć Konstytucja RP i Kodeks karny wyraźnie mówią o zakazie dyskryminacji, polskie prawo wciąż nie zawiera jasnych przepisów penalizujących mowę nienawiści ze względu na m.in. orientację seksualną. Artykuł 30, 32 i 54 Konstytucji RP oraz artykuł 119 i 257 kodeksu karnego chronią przed przemocą i znieważeniem na tle narodowościowym, etnicznym czy rasowym, ale nie wspominają wprost o osobach LGBT+ ani o innych grupach narażonych na mowę nienawiści, jak np. osoby z niepełnosprawnościami, seniorzy czy wyznawcy określonych religii.
W praktyce oznacza to, że gdy dochodzi do sytuacji jak ta omawiana w niniejszym artykule polskie sądy nie kwalifikują takiego zdarzenia jako przestępstwa z nienawiści w związku z czym nie uznają kontekstu motywacji sprawcy. ETPC wskazuje to jako poważną lukę prawną i zarzuca Polsce brak skutecznych narzędzi do ścigania przestępstw z nienawiści oraz niedostateczne mechanizmy ochrony dla ofiar.
Sprawdź polecane oferty
RRSO 21,36%
Dlaczego to ważne? Konsekwencje dla państwa i obywateli
Brak jasnych przepisów penalizujących mowę nienawiści nie jest tylko problemem ofiar – to systemowa luka, która osłabia zaufanie do państwa prawa. Kiedy osoby są atakowane z racji na swoją orientacje, pochodzenie lub wyznanie i nie są dostatecznie chronione przez instytucje państwowe, wysyłany jest sygnał, że niektóre formy przemocy są tolerowane i o ile są „słowne” lub „symboliczne” nie grożą za nie sankcje prawne. To z kolei może zachęcać sprawców do dalszych, drastyczniejszych działań, a eskalacja „od słów do czynów” to dobrze udokumentowane zjawisko w badaniach nad przemocą motywowaną nienawiścią.
Z punktu widzenia państwa oraz nas, obywateli, którzy te państwo tworzą i utrzymują, niewypełnienie zobowiązań międzynarodowych, jak w tym przypadku Europejska Konwencja Praw Człowieka, naraża Polskę na kolejne wyroki i sankcje ze strony instytucji europejskich. To nie jest wyłącznie kwestia odszkodowań (jak choćby w tym przypadku 7000 euro dla każdego skarżącego) ale również utrata reputacji na arenie międzynarodowej.
Co zaleca Europejski Trybunał Praw Człowieka?
Wracając do kwestii wyroku ETPC, jak wspomnieliśmy powyżej poza nałożeniem na Polskę nakazu wypłacenia odszkodowań ofiarom, trybunał wystosował również zalecenia, do których Polska powinna się podporządkować aby uniknąć kolejnych kar w przyszłości.
- Trybunał stwierdził, że Polska nie zapewnia realnej ochrony przed przemocą motywowaną nienawiścią, przede wszystkim na tle seksualnym i wskazał to jako lukę, która powinna zostać pilnie uzupełniona.
- ETPC poddał krytyce działania polskich organów ścigania i uznał reakcje policji oraz prokuratury za nieefektywne. Sugeruje konieczność wdrożenia mechanizmów, które zmuszą służby do badania, czy w danym przestępstwie wystąpił motyw uprzedzenia.
- Wskazał również, że polskie ofiary przestępstw z nienawiści nie mają skutecznych środków prawnych, by dochodzić sprawiedliwości, co narusza art. 3 (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania) oraz art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Trybunał zaapelował, by Polska zagwarantowała, że ofiary będą mogły liczyć na szybką i skuteczną pomoc.
Reforma przepisów i czy jesteśmy na nią gotowi?
Na tym etapie trzeba jasno podkreślić – ustawa rozszerzająca katalog przestępstw mowy nienawiści miała zostać wprowadzona w marcu tego roku, jednakże przez liczne kontrowersje jakie budziła została skierowana przez Prezydenta Andrzeja Dudę do Trybunału Konstytucyjnego, celem rozpatrzenia względem zgodności z konstytucją. Aktualnie owa nowelizacja znajduje się w zawieszeniu, a jej wejście w życie zostało odroczone co oznacza, że praktyczny zakres ochrony przed mową nienawiści pozostał bez zmian.
Co jest w tym momencie najważniejsze? Dialog. Wolność słowa to fundament demokracji, ale jej granice kończą się tam, gdzie zaczyna się krzywda i nienawiść wobec innych. Aby prowadzić poważną debatę na ten temat, Polska musi wyjść poza upolitycznione, ideologiczne spory i zacząć budować kulturę słowa opartego na szacunku i odpowiedzialności, aby stworzyć racjonalny consensus w tej sprawie.
Co dalej? Obowiązek, nie opcja
Bruksela może jeszcze chwilę poczekać, ale Europejski Trybunał Praw Człowieka nie wydaje wyroków „dla sportu”. Polska nie może dłużej udawać, że problem nie istnieje – brak reakcji to nie tylko ryzyko kolejnych skarg i nacisków z UE, ale też prosta droga do utrwalenia reputacji państwa, które nie chroni własnych obywateli przed przemocą motywowaną nienawiścią. Reforma nie jest już opcją – to obowiązek wynikający z Konwencji i podstawowych wartości, które Polska sama kiedyś podpisała.
