W polskim prawie dopuszcza się dziedziczenie na podstawie ustawy lub testamentu, przy czym ta druga opcja ma pierwszeństwo. Oznacza to, że jeśli spadkodawca spisał ważny testament, spadkobiercy otrzymają spadek zgodnie z zawartymi tam postanowieniami. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by dziedziczenie odbywało się przy uwzględnieniu obu tych rozwiązań – po części na podstawie ustawy, a po części w oparciu o testament.
Testament uprawniający jedynie do części spadku
Zwykle, kiedy spadkodawca uznaje, że warto spisać testament, decyduje się w pełni rozporządzić swoim majątkiem. Powołuje więc konkretne osoby do całości spadku. Może więc na przykład postanowić, że cały majątek odziedziczą jego dzieci. W takim wypadku tym osobom przysługują nie poszczególne przedmioty ze spadku, ale określone w ułamku udziały w każdym składniku wchodzącym w jego skład. Dopiero dział spadku spowoduje zniesienie współwłasności i nabycie konkretnych elementów na wyłączną własność.
Równie dobrze może się jednak zdarzyć, że spadkodawca nie chce w całości uregulować spraw spadkowych w testamencie. Może mu zależeć na przykład jedynie na tym, by konkretna osoba otrzymała dany składnik majątku. W takim wypadku w testamencie ustanowi jedynie zapis zwykły lub zapis windykacyjny bez rozporządzania resztą majątku. Równie dobrze może też z różnych przyczyn zdecydować się na powołanie danej osoby na przykład do połowy spadku bez określenia, co stanie się z pozostałą częścią.
Wówczas, o ile nie zachodzi jedna z przyczyn, kiedy testament jest nieważny, zapisy czy inne rozporządzenia w testamencie zostaną zrealizowane zgodnie z wolą spadkodawcy. Pozostałe składniki spadku, którymi testator nie rozporządził w swojej ostatniej woli, będą podlegać dziedziczeniu z ustawy.
Dziedziczenie na podstawie ustawy i testamentu przy wykluczeniu przyrostu
Kiedy spadkobierca testamentowy nie żyje albo z innego powodu nie może dziedziczyć, co do zasady następuje tzw. przyrost. Oznacza to, że udział przypadający takiej osobie rozdziela się między pozostałych spadkobierców. Nie jest to jednak jedyne rozwiązania. Spadkodawca może uregulować tę kwestię także inaczej. Po pierwsze, może zdecydować się na podstawienie w testamencie. Polega ono na wyznaczeniu osoby wchodzącej w miejsce spadkobiercy, który nie może lub nie chce dziedziczyć.
Druga opcja to wyłączenie przyrostu. Zgodnie z artykułem 965 przyrost ma bowiem miejsce tylko wbrew odmiennej woli spadkodawcy. Sporządzając testament może więc zaznaczyć, że w razie gdy dana osoba nie przyjmie spadku, jej część ma podlegać dziedziczeniu zgodnie z ustawą.
W takim wypadku może dojść do sytuacji, gdy dziedziczenie przebiegnie na podstawie ustawy i testamentu jednocześnie. Na przykład jeśli dwie osoby powołano do spadku i jedna z nich spadek odrzuci. W takim wypadku osoba, która spadek przyjęła, otrzyma połowę majątku na podstawie testamentu. Druga część spadku zostanie natomiast rozdzielona między konkretne osoby zgodnie z zasadami wyznaczanym przez dziedziczenie ustawowe.
