Odwołanie darowizny jest trudne, ale nie niemożliwe
Przepisy pozwalają na odwołanie darowizny zarówno w momencie, kiedy jeszcze nie została wykonana, jak i gdy obdarowany otrzymał już konkretny przedmiot. Nie jest jednak tak, że darczyńca może po prostu się rozmyślić i z byle powodu zmienić decyzję. Prowadziłoby to do sytuacji, w której obdarowany właściwie nigdy nie czułby się właścicielem danej rzeczy. W każdej chwili mógłby się przecież spodziewać, że darczyńca jednak odwoła darowiznę.
Z drugiej strony przepisy muszą w jakiś sposób zabezpieczać interesy darczyńcy. Nie brak przecież przypadków, gdy cofnięcie darowizny byłoby w pełni uzasadnione. Bywa np. że ukochany wnuk babci, któremu ta obiecała mieszkanie, interesuje się jej losem, ale po otrzymaniu darowizny nagle nie chce mieć z babcią nic wspólnego. Albo nawet bardziej ekstremalny przypadek – gdy wnuk np. potem postanawia babcię okraść albo popełnia przeciw niej inne przestępstwo.
Równie dobrze może się jednak zdarzyć, że relacja obdarowany-darczyńca po wykonaniu umowy w żaden sposób się nie zmienia. Zmianie ulega za to sytuacja finansowa darczyńcy. I to też przypadek, kiedy odwołanie darowizny miałoby swoje uzasadnienie.
Darowizna niewykonana i pogorszenie sytuacji darczyńcy
Warto zacząć od pierwszego przypadku, czyli od darowizny niewykonanej. Kiedy darczyńca i obdarowany zawierają umowę darowizny, niekoniecznie ustalają w akcie notarialnym, że wydanie danej rzeczy nastąpi natychmiast. Często określają konkretny czas, w którym się to odbędzie.
Jeśli więc darczyńca z różnych powodów zmieni decyzję już po zawarciu umowy darowizny, a przed przekazaniem np. mieszkania czy gotówki, można mówić o darowiźnie niewykonanej. Nie ma tu jednak możliwości, by po prostu się rozmyślić. Przepisy jasno wskazują, że chodzi tylko o przypadek, gdy stan majątkowy darczyńcy się pogorszy. I to na tyle, że jeśli wykona on darowiznę, to odbędzie się to „z uszczerbkiem dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb” albo z uszczerbkiem jego ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Jeśli więc np. darczyńca ciężko zachoruje, utraci pracę albę będzie musiał płacić znacznie większe alimenty na dzieci, może to być powód skutecznego cofnięcia darowizny.
Kiedy można odwołać darowiznę już wykonaną?
Można jednak odwołać także darowiznę już wykonaną. Ten przypadek odnosi się do sytuacji niewdzięcznego obdarowanego – czyli chociażby właśnie do wcześniej wspomnianego przykładu wnuka, który zapomina o babci, gdy tylko otrzymuje od niej obiecane mieszkanie.
W takim przypadku można mówić o „rażącej niewdzięczności”. Powołując się na nią, babcia mogłaby więc skutecznie odwołać darowiznę. Ma też dłuższy czas, by skutecznie to zrobić. Przepisy przewidują bowiem, że odwołanie darowizny powinno nastąpić w ciągu roku od dowiedzenia się o takiej rażącej niewdzięczności.
Przykładem rażącej niewdzięczności będzie także sytuacja, gdy obdarowany popełni przestępstwo przeciw życiu i zdrowiu darczyńcy czy przestępstwo o charakterze majątkowym. Tak naprawdę jednak żaden przepis nie wskazuje, co dokładnie należy rozumieć przez „rażącą niewdzięczność” i jakie zachowania będą w tym przypadku uzasadniać odwołanie darowizny. Ważne, by było to postępowanie, które można uznać za „rażące”, czyli – w dużym uproszczeniu – takie, którego skutki darczyńca dotkliwie odczuje.
Wyjątkiem będzie tu sytuacja, gdy darczyńca postanowi obdarowanemu przebaczyć. Nie ma przy tym znaczenia, w jakiej formie to zrobi. Nie trzeba użyć konkretnej formułki ani tym bardziej złożyć oświadczenia na piśmie. Przebaczenie spowoduje, że darowizny nie będzie można odwołać. Podobnie nie będzie to możliwe, jeśli taka umowa „czyni zadość obowiązku wynikającemu z zasad współżycia społecznego”.
