Umowa darowizny jest dobrym sposobem na przekazanie danej osobie wartościowych przedmiotów, nieruchomości czy gotówki. Szczególnie, jeśli obdarowany znajduje się w kręgu osób najbliższych – wtedy wystarczy, że dokona odpowiedniego zgłoszenia, by uniknąć płacenia podatku. Choć jednak zgodnie z zawartą umową nabywa wówczas daną rzecz na własność, nie znaczy to, że cofnięcie decyzji i odwołanie darowizny jest niemożliwe.
Darowiznę można odwołać tylko w konkretnych przypadkach
Cofnięcie darowizny nie jest niemożliwe, ale przepisy wprowadzają tu spore ograniczenia. W przeciwnym razie sytuacja obdarowanego byłaby bardzo niepewna. Zawsze musiałby się bowiem liczyć z ryzykiem, że darczyńca z różnych powodów rozmyśli się i będzie żądał zwrotu pieniędzy czy podarowanych przedmiotów.
Te ograniczenia to zresztą powód, dla którego osoby zastanawiające się, czy lepszy będzie testament, czy darowizna, nieraz decydują się na tę pierwszą opcję. Odwołanie testamentu jest bowiem stosunkowo proste i nie trzeba uzasadniać swojej decyzji ani tym bardziej mieć ku temu konkretnych powodów. Odwołanie darowizny to już natomiast sprawa bardziej skomplikowana.
Przepisy pozwalają na to tylko w kilku przypadkach. Osobne zasady obowiązują w przypadku darowizny jeszcze niewykonanej, a już zupełnie inne znajdą zastosowanie do tych umów, które darczyńca zdążył już wykonać.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Zawarcie umowy darowizny niekoniecznie ma miejsce w tym samym momencie co przekazanie przedmiotu tej umowy obdarowanemu. Tym bardziej, że przepisy wymagają, by co do zasady miała ona formę aktu notarialnego. Darczyńca i obdarowany mogą więc zawrzeć umowę przed notariuszem, ustalając, że przekazanie pieniędzy czy innego przedmiotu nastąpi później.
Na marginesie warto też wspomnieć, że brak zachowania formy aktu notarialnego nie sprawia automatycznie, że umowa jest nieważna. Zgodnie z przepisami wystarczy wówczas, że przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione. Wyjątkiem będzie tu darowizna w postaci nieruchomości, gdy forma aktu notarialnego jest obowiązkowa.
W okresie między zawarciem a wykonaniem umowy darczyńca nie może jednak zmienić zdania z byle powodu. Cofnięcie decyzji i odwołanie darowizny obwarowano dużymi ograniczeniami. Zgodnie z obowiązującym przepisem:
darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Taka regulacja wynika przede wszystkim z faktu, że darowizna jest pewnego rodzaju przejawem hojności darczyńcy. Trudno więc, by był on z tego powodu pokrzywdzony, jeśli np. utraci pracę czy ciężko zachoruje.
Odwołanie darowizny już wykonanej
Drugi przypadek dotyczy cofnięcia swojej decyzji, gdy darowizna została już wykonana. Przepisy pozwalają na to w sytuacji, gdy obdarowany z jakiegoś powodu „nie zasługuje”, by zachować otrzymane przedmioty. Mowa tu o przypadku, kiedy dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności.
Przez „rażącą niewdzięczność” rozumie się przy tym wysoce naganne zachowanie skierowane przeciw darczyńcy. Ważne, by wiązało się ono ze złą wolą i było skierowane na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. W orzecznictwie przyjmuje się także, że o rażącej niewdzięczności można mówić, gdy obdarowany postępował w ten sposób nie względem samego darczyńcy, ale względem bliskiej mu osoby, o ile dotyka jego odczuć w taki sposób, że zachowanie to można uznać za rażąco niewdzięczne.
Odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności może żądać nie tylko sam darczyńca, ale także jego spadkobiercy. To wszystko jednak pod warunkiem, że w chwili śmierci darczyńca sam był uprawniony do jej odwołania albo że obdarowany umyślnie pozbawił go życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, wskutek którego darczyńca zmarł.
W przypadku odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności istnieje też ograniczenie czasowe. Uprawniony do jej odwołania może to zrobić jedynie w ciągu roku od dowiedzenia się o niewdzięczności obdarowanego.
Cofnięcie darowizny przez przedstawiciela ubezwłasnowolnionego darczyńcy
Istnieje jeszcze jeden przypadek, kiedy można żądać odwołania darowizny. Wiąże się to z częściowym lub całkowitym pozbawieniem zdolności do czynności prawnych. Osoba ubezwłasnowolniona nie może zawrzeć umowy darowizny i przekazać innej osobie części swojego majątku. Zdarza się jednak, że dokonuje tego jeszcze przed ubezwłasnowolnieniem.
W takim przypadku istnieje duże prawdopodobieństwo, że już w momencie zawierania umowy nie była w pełni świadoma podejmowanej decyzji czy jej konsekwencji. Przepisy zapewniają więc przedstawicielowi takiej osoby prawo żądania rozwiązania umowy. To wszystko pod warunkiem, że darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych powódek jest nadmierna. Co więcej, rozwiązania umowy przedstawiciel może żądać jedynie w ciągu dwóch lat od jej wykonania.
Kiedy odwołanie darowizny nie jest możliwe?
Warto też wspomnieć, że istnieją takie przypadki, kiedy mimo zaistnienia przyczyn wskazanych przez przepisy (a więc spełnienia warunków odwołania darowizny wykonanej czy jeszcze niewykonanej) cofnięcie jej nie będzie możliwe.
Po pierwsze, zgodnie z art. 902 Kodeksu cywilnego przepisy o odwołaniu darowizny nie znajdą zastosowania, gdy umowa ta czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.
Poza tym w przypadku rażącej niewdzięczności znaczenie będzie mieć stosunek darczyńcy do niewdzięcznego obdarowanego. Przebaczenie w prawie spadkowym wywołuje podobny skutek co w przypadku darowizny. Tak jak nie można pozbawić zachowku czy uznać za niegodnego dziedziczenia spadkobiercy, który wprawdzie zachowywał się niewdzięcznie, ale spadkodawca mu wybaczył, tak też nie można cofnąć darowizny dokonanej na rzecz niewdzięcznego obdarowanego, który uzyskał przebaczenie darczyńcy.
