Gonitwa za celem Unii Europejskiej. Polska daleko w tyle
Impulsem do tak głębokich zmian są twarde dane i unijne zobowiązania. Unia Europejska wymaga, aby do 2030 r. poziom recyklingu i przygotowania odpadów do ponownego użycia w krajach członkowskich osiągnął co najmniej 60 proc. Tymczasem Polska w 2023 r. mogła pochwalić się wynikiem na poziomie zaledwie 34 proc. Projektowana nowelizacja ma dać gminom narzędzia, by osiągnąć zamierzony cel.
Opłata zależna od wagi i jakości segregacji. Indywidualne rozliczenia w blokach
Najbardziej rewolucyjną zmianą jest przyznanie samorządom możliwości elastycznego kształtowania opłat. Gminy będą mogły uzależnić wysokość rachunków mieszkańców nie tylko od zużycia wody czy powierzchni lokalu, ale także od masy wytwarzanych odpadów oraz - co istotne - od jakości ich segregacji. Projekt dopuszcza wprowadzenie taryf złożonych, składających się np. z części stałej i części zmiennej.
Co istotne, przepisy mają wreszcie umożliwić skuteczne i indywidualne rozliczanie mieszkańców w budynkach wielorodzinnych. Nowelizacja ma uzupełnić przepisy z 2021 r. i pozwolić na przypisanie ilości oraz jakości odpadów do konkretnych lokali, kończąc tym samym z odpowiedzialnością zbiorową w blokach, w których część mieszkańców segreguje odpady, a część nie. Warto przy tym zaznaczyć, że ulga za kompostowanie bioodpadów również ma zostać rozszerzona na nieruchomości wielolokalowe.
Reforma PSZOK-ów. Nowe standardy i zbiórki objazdowe
Projekt ustawy bierze na celownik również niewystarczającą infrastrukturę do zbierania odpadów. Jak wskazują dane Instytutu Ochrony Środowiska, w Polsce w 2023 r. działało 2 217 PSZOK-ów, podczas gdy realne zapotrzebowanie szacowane jest na ponad 2 700 takich punktów. W skrajnych przypadkach, jak w Krakowie, zdarzało się, że zaledwie dwa punkty obsługiwały połowę mieszkańców.
Aby to zmienić, nowelizacja wprowadza minimalne standardy dotyczące liczby i lokalizacji PSZOK-ów; jeden punkt ma przypadać na każde 50 tys. mieszkańców lub funkcjonować w promieniu 5 kilometrów. Jeśli gmina z obiektywnych przyczyn nie będzie w stanie spełnić tych wymogów, dopuszczone zostanie wprowadzenie alternatywnych form, takich jak regularne zbiórki objazdowe.
Uszczelnienie systemu. Gminy z nowymi narzędziami kontroli
Nowelizacja ma również dać samorządom szereg nowych narzędzi do weryfikacji i egzekwowania prawa. Po pierwsze, gminy otrzymają prawo do pozyskiwania danych o zużyciu wody od przedsiębiorstw wodociągowych, co pozwoli skutecznie weryfikować poprawność deklaracji śmieciowych składanych przez właścicieli nieruchomości.
Po drugie, na gminy zostanie nałożony obowiązek precyzyjnego określenia warunków, jakie muszą być spełnione, aby uznać, że odpady są zbierane selektywnie. Dotychczas było to dobrowolne, co w praktyce utrudniało egzekwowanie właściwej segregacji.
Oprócz tego, co ciekawe, projekt przewiduje uelastycznienie karania za złą segregację. Obowiązkowe wszczynanie postępowań ma zostać zastąpione rozwiązaniem fakultatywnym, co oznacza, że wójt lub burmistrz będzie miał możliwość oceny, czy istnieją przesłanki do naliczenia podwyższonej opłaty, a nie obowiązek robienia tego automatycznie.
Na razie trudno przewidzieć, czy projekt wejdzie w życie w proponowanym kształcie. Nie zmienia to jednak faktu, że Polacy powinni przygotować się na kolejne zmiany dotyczące segregowania i wyrzucania odpadów.
