Nie wszystkie drogi są drogami publicznymi. Wciąż w wielu miejscowościach spotyka się drogi prywatne, nie wspominając już o osobach, które aby dojechać do własnej działki muszą korzystać z cudzej nieruchomości, gdyż ustanowiona została służebność drogi koniecznej. Kto jednak w tych przypadkach odpowiada za utrzymanie drogi?
Kto odpowiada za utrzymanie drogi prywatnej?
Podstawa zasada dotycząca dróg stanowi, że za utrzymanie drogi odpowiada jej zarządca. W przypadku dróg publicznych zarządcą może być gmina (droga gminna), powiat (droga powiatowa), województwo (droga wojewódzka) lub też Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (drogi krajowe, drogi ekspresowe oraz autostrady). Czasem jednak aby dotrzeć w określone miejsce, trzeba skorzystać z drogi prywatnej.
W takiej sytuacji za stand drogi (a także za szkody powstałe z jej nieprawidłowym utrzymaniem) odpowiada nie podmiot publiczny, a podmiot prywatny – zarządca drogi. W przypadku dróg prywatnych istnieje jednak możliwość ograniczenia do nich dostępu (w przypadku gdy jest to współwłasność, decydują o tym większa liczba osób). I w takiej sytuacji gmina, czy Skarb Państwa nie mają zbyt wiele do powiedzenia. Mówi o tym m.in. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 12 grudnia 2012 r. (II SA/Gd 419/12), w którym skład sędziowski podkreślił, że:
Charakter prawny drogi wewnętrznej, a zatem jej dostępność, może też zależeć od tego, kto jest jej zarządcą albo właścicielem. Przede wszystkim należy zauważyć, że podmiot publicznoprawny (Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego) nie może w sposób całkowicie dowolny decydować o udostępnieniu drogi wewnętrznej. W szczególności za sprzeczne z prawem należałoby uznać udostępnianie przez podmiot publicznoprawny drogi wewnętrznej tylko niektórym podmiotom, wybranym przy pomocy nieznanego kryterium lub kryterium znanego, ale którego nie można by uznać za sprawiedliwe lub uzasadnione koniecznością ochrony wartości, godnych ochrony. Takie działanie w przypadku dróg wewnętrznych zarządzanych przez podmioty publicznoprawne lub stanowiących własność takich podmiotów uznać należałoby za nierówne traktowanie przez władze publiczne, a więc sprzeczne z zasadą równości wysłowioną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Skoro właściciel drogi ma określone prawa, ma również określone obowiązki. Tym obowiązkiem jest utrzymywanie drogi w odpowiednim stanie, a także ponoszenie odpowiedzialności za szkody wynikłe z nienależytego utrzymania drogi (o ile poszkodowany znajdował się na tym prywatnym terenie legalnie).
Kto odpowiada za utrzymanie drogi służebnej?
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku służebności drogi koniecznej, ustanawianej w sytuacji, gdy do gruntu nie można dojechać drogą publiczną (brak dostatecznego dostępu do drogi publicznej). Służebność tę można ustanowić w formie notarialnej bądź też drogą sądową. Istnieje możliwość zaznaczenia przy ustanawianiu służebności, kto odpowiada za utrzymanie drogi służebnej. W przypadku braku tej regulacji (a brak takich zapisów jest bardzo częsty), obowiązek ten spoczywa na właścicielach działki, na rzecz której służebność została ustanowiona (nieruchomości władnącej, faktycznie korzystających z cudzego gruntu, aby dostać się do swojej działki). Wynika to z art. 289 kodeksu cywilnego, który stanowi, że:
W braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciąża właściciela nieruchomości władnącej.
Zakres obowiązków właściciela nieruchomości władnącej, który korzysta ze służebności drogi koniecznej, jest dosyć szeroki. Polega m.in. na utwardzeniu drogi i utrzymywania jej później w należytym stanie technicznym. Podkreślił to m.in. Sąd Najwyższy w 2010 roku (II CSK 30/10), który orzekł, że:
Obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności drogi koniecznej w braku odmiennej umowy obejmuje swoim zakresem zarówno obowiązek wybudowania odpowiednich urządzeń, jeśli są potrzebne (utwardzenie drogi), jak i późniejsze ich utrzymywanie w należytym stanie, stosownie do sposobu korzystania z drogi i przeznaczenia nieruchomości władnącej oraz obciążonej.
