Naturalnym odczuciem jest chęć zrównania swojej pozycji (prawnej) względem przedsiębiorcy, od którego coś kupujemy. Wręcz domagamy się klarownej i korzystnej umowy, dogodnych warunków, zwrotu i gwarancji, a także innych uprawnień. Co jednak w sytuacji, gdy kupujemy rzecz nie od przedsiębiorcy, a od osoby prywatnej? Czy polskie prawo przewiduje jakieś mechanizmy ochrony kupującego?
Odpowiedzialność prywatnego sprzedawcy
Umowa sprzedaży, uregulowana szczegółowo w artykule 535 Kodeksu cywilnego, jest umową konsensualną i dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia woli obu stron. Zgodnie z jej treścią sprzedawca jest zobowiązany przenieść na kupującego własność rzeczy, a kupujący zobowiązany jest do zapłaty ceny i odbioru rzeczy. Same przepisy dotyczące sprzedaży nie regulują tego, jakie podmioty stanowią strony tejże umowy. Mogą być to przedsiębiorcy, konsument z przedsiębiorcą, a także — co oczywiste — osoby fizyczne.
Z pewnością słyszymy (i wiemy), że przedsiębiorcy oferują konsumentom dodatkowe uprawnienia, jak na przykład nieodpłatny zwrot rzeczy w określonym terminie przy zakupie w lokalu przedsiębiorcy. Warto zaznaczyć, że zarówno gwarancja, jak i zwrot (w wypadku zakupu w lokalu przedsiębiorcy) nie są obligatoryjne i nie wynikają z umowy sprzedaży. Ich dostępność jest wyrazem dobrej woli sprzedawcy.
Nieco inna sytuacja wyraża się w kwestii rękojmi. Ta czasami może być obligatoryjna, nawet jak strony nie umówiły się co do innych, poza samą sprzedażą, kwestii.
Rękojmia
Warto wyjaśnić, czym w ogóle jest rękojmia. Zgodnie z artykułem 556 Kodeksu cywilnego, jest to odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego za wadę fizyczną lub prawną przedmiotu sprzedaży (rzeczy). W przypadku wady fizycznej rzecz jest obciążona wadą, gdy:
- nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
- nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
- nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
- została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Wadą prawną jest natomiast m.in. sytuacja, gdy rzecz jest własnością innej, niż sprzedawca osoby, a także jest obciążona jakimkolwiek innym prawem osoby trzeciej.
W wypadku wystąpienia wady kupujący ma uprawnienie do żądania obniżenia ceny, rozwiązania umowy, a także do żądania naprawy wadliwej rzeczy bądź wymiany na nową. Okres, w jakim rękojmia niejako obowiązuje, wynosi w przypadku wad fizycznych 2 lata.
Rękojmię regulują przepisy 556-576 Kodeksu cywilnego. Powyżej zamieściłem jedynie ogólnikowe i podstawowe informacje.
Odpowiedzialność prywatnego sprzedawcy a rękojmia
§ 1. Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jednakże w umowach z udziałem konsumentów ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach szczególnych.
§ 2. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Wyjątkiem są umowy, w których udział biorą konsumenci, czyli — krótko mówiąc — takie, w których sprzedającym jest przedsiębiorca. Tam rękojmia jest obligatoryjna.
Warto jednak zauważyć, że rękojmię w wypadku kupna od osoby prywatnej można wyłączyć. W wypadku braku takiego wyłączenia rękojmia funkcjonuje i obowiązuje. Najczęściej w praktyce tak właśnie jest.
Oczywiście zakres odpowiedzialności jest znacznie szerszy niż sama rękojmia, w zależności od sytuacji. W tym wypadku warto przyjrzeć się m.in. przepisom, które odnoszą się do szkody w prawie cywilnym.
