Spadek można przyjąć tylko jako całość. Oznacza to, że spadkobierca nabywa w ten sposób nie tylko majątek po zmarłym, ale także bierze na siebie odpowiedzialność za pozostawione przez niego długi spadkowe. Zakres tej odpowiedzialności będzie się jednak różnił w zależności od tego, na jakim etapie znajdują się spadkobiercy, a więc czy złożyli już odpowiednie oświadczenia oraz czy przeprowadzili dział spadku.
Różne zakresy odpowiedzialności w zależności od etapu sprawy spadkowej
Odpowiedzialność za długi spadkowe będzie kształtować się nieco inaczej w zależności od tego, na jakim etapie znajduje się sprawa spadkowa. Dane osoby nabywają bowiem spadek z chwilą jego otwarcia (z chwilą śmierci spadkodawcy). Początkowo to jednak tylko stan przejściowy. Od momentu dowiedzenia się o tytule powołania biegnie dla nich bowiem 6-miesięczny termin, kiedy mogą spadek odrzucić albo przyjąć. Dopiero po złożeniu odpowiedniego oświadczenia stają się spadkobiercami już „na stałe”.
W związku z tym przepisy wyróżniają tu dwa zakresy odpowiedzialności:
- od momentu otwarcia spadku do chwili jego przyjęcia – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Ewentualną egzekucję komorniczą można więc prowadzić tylko w stosunku do masy spadkowej.
- od chwili przyjęcia spadku do momentu działu spadku – odpowiedzialność za długi spadkobierca ponosi z całego swojego majątku,
- po przeprowadzeniu działu spadku – do wysokości udziałów.
3 decyzje w sprawie spadku, jakie można podjąć
W momencie, gdy dana osoba dowiaduje się, że jest spadkobiercą, ma trzy możliwości:
- odrzucić spadek,
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza,
- przyjąć spadek wprost.
W przypadku wyboru pierwszej możliwości, nie będzie jej przysługiwał majątek po zmarłym, ale też nie będzie odpowiedzialna za jakiekolwiek jego długi. Przynajmniej co do zasady. Trzeba bowiem pamiętać, że odrzucenie spadku oznacza, że takiego spadkobiercę traktuje się, jakby nie dożył jego otwarcia. Do dziedziczenia dochodzą wówczas kolejne osoby. Jeśli więc spadkobierca ma dzieci – to one w dalszej kolejności będą uprawnione do spadku. Jeśli któreś z nich nie ukończyło 18 lat, taki spadkobierca musi więc pamiętać o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego.
Przyjęcie spadku wprost wiąże się natomiast z nieograniczoną odpowiedzialnością za długi zmarłego. Może się więc zdarzyć, że znacznie przewyższają wartość spadku, a spadkobierca i tak musi je spłacić. W ten sposób na przyjęciu spadku straci i to często całkiem sporo.
Właśnie dlatego większość osób decyduje się na spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wtedy spadkobierca odpowiada za zobowiązania tylko do wartości ustanowionej w inwentarzu stanu czynnego spadku. Warto zauważyć, że przepisy nie wspominają o odpowiedzialności za długi spadkowe ograniczonej do przedmiotów ze spadku. Decydująca jest tylko jego wartość. Oznacza to, że w momencie, gdy np. postępowanie spadkowe się wydłuża albo wierzycielom z innych powodów trudno jest odzyskać pieniądze bezpośrednio ze spadku, spadkobierca może być zmuszony spłacić długi z majątku osobistego.
Odpowiedzialność za długi po przeprowadzeniu działu spadku
Co ważne, do momentu, kiedy spadkobiercy przeprowadzą dział spadku (co w przypadku sporów i postępowania przed sądem może trwać nawet kilka lat), odpowiadają za długi spadkowe solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel zmarłego może żądać zapłaty całości lub części długu od wszystkich spadkobierców łącznie, ale równie dobrze może zgłosić się tylko do jednego z nich i żądać, by ten w całości spłacił zobowiązanie. W tej drugiej sytuacji spadkobierca będzie mógł wprawdzie żądać od pozostałych zwrotu odpowiednich kwot (w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów), co nie zmienia jednak faktu, że początkowo tylko na nim będzie spoczywał obowiązek spłaty.
Odpowiedzialność solidarna za długi spadkowe obowiązuje jednak tylko do momentu przeprowadzenia działu spadku. Do tej chwili bowiem spadkobiercy są współwłaścicielami. Dział spadku umożliwia natomiast zniesienie współwłasności poprzez:
- sprzedaż całego majątku i podzielenie uzyskanej kwoty między spadkobierców,
- podział fizyczny przedmiotów wchodzących w skład spadku zgodnie z udziałami,
- przyznanie konkretnych przedmiotów na wyłączną własność jednego/kilku spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych.
Od chwili podziału spadku odpowiedzialność ogranicza się tylko do wartości odpowiadającej udziałom spadkowym. Tym samym jeśli np. spadek w częściach równych dziedziczyłoby 4 spadkobierców, to do momentu działu spadku wierzyciel mógłby zgłosić się do jednego z nich i żądać spłaty całego długu. Po dziale spadku odpowiedzialność solidarna już jednak nie obowiązuje i od konkretnego spadkobiercy wierzyciel mógłby wyegzekwować tylko ¼ długu (i to jeszcze pod warunkiem, że jeśli ten nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza, takie zobowiązanie nie wykracza ponad wysokość stanu czynnego spadku).
