Jako społeczeństwo, celem pewnego rodzaju podziękowania za dotychczasowy wkład w szeroko pojęty rozwój, otaczamy szeroką opieką osoby starsze. Seniorzy mają szczególną pozycję, korzystają z systemu emerytalnego, czy szeregu zniżek lub ulg. Podeszły wiek a odpowiedzialność karna — czy seniorowi wolno więcej?
Podeszły wiek a odpowiedzialność karna
Osoby starsze z natury rzeczy narażone są na szereg schorzeń i problemów. Te mogą istotnie obniżyć ich sprawność fizyczną, a nawet psychiczną. Archetypowego „dziadka w samochodzie” postrzega się intuicyjnie jako okoliczność determinującą konieczność zachowania szczególnej ostrożności, a liczba zdarzeń drogowych, w których biorą udział (jako sprawcy) osoby starsze, często bywa punktem wyjścia do dyskusji na temat obowiązkowych badań kierowców.
Zdarza się też, że osoby starsze popełniają czyny zabronione o takim ciężarze gatunkowym, że stanowią one przestępstwa. Czy podeszły wiek ma wpływ na odpowiedzialność karną? Sam w sobie nie, choć nie jest obojętny zarówno dla oceny zdarzenia (i winy sprawcy), jak i dla procesu wymierzenia kary. Ale także i jej stosowania.
Sam podeszły wiek nie jest traktowany jako kategoria odnosząca się do sprawcy i wpływająca na wymiar kary. W przeciwieństwie do — na przykład — młodego wieku. Ten jest o tyle istotny, że sprawcę młodocianego należy karać tak, by go przede wszystkim wychować. Zaś na przykład wobec osoby poniżej 18 roku życia nie stosuje się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Podobne regulacje nie istnieją w odniesieniu do osób starszych. Mimo to sam fakt obniżonej sprawności intelektualnej, na przykład potęgowanej przez choroby, a nawet starczą demencję, może mieć istotny wpływ na przestępność czynu.
Demencja starcza a odpowiedzialność karna
Prawo karne dostrzega bowiem problematykę niepełnej świadomości swoich działań poprzez instytucję niepoczytalności. Zasadniczo karze się sprawcę za czyn, który tenże sprawca umysłem pojmuje. Nie zaś za sam skutek luźno z jego osobą związany (czego duża część społeczeństwa nie rozumie). Nie jest to jednak kryterium uzależnione od wieku, a od stanu konkretnej osoby. Artykuł 31 par. 1 Kodeksu karnego stanowi, że
Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Z kolei paragraf 2 odnosi się do sytuacji, gdy nie mamy do czynienia z całkowitą niepoczytalnością, tj.
Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Zdezorientowana starsza osoba, która popełnia czyn zabroniony, może więc z tytułu tejże dezorientacji nie ponieść odpowiedzialności. Bądź ewentualnie ponieść odpowiedzialność łagodniejszą.
Czy seniorzy mają w więzieniu nieco lepiej?
Ciekawa jest kwestia samego odbywania kar przez osoby w podeszłym wieku. Tę problematykę swego czasu poruszył „Express Bydgoski”, zwracając się bezpośrednio do zakładów karnych. Mimo że nie istnieją przepisy, które wprost nakazują specjalnie traktować osoby starsze, to pewne regulacje o charakterze ogólnym próbuje się właśnie w taki sposób rozumieć.
Tak też osobom starszym często wyznacza się niższe kondygnacje i łóżka. Zwalnia się je także z obowiązku utrzymywania czystości cel. Ponadto seniorzy w więzieniach mają większą szansę na uzyskanie warunkowych zwolnień. A za co najczęściej „siedzą” osoby starsze?
Zapytany przez „Express Bydgoski” oficer prasowy AŚ w Bydgoszczy wyjaśnił, że są to z reguły przestępstwa związane z prowadzeniem w stanie nietrzeźwości. Są to także drobne kradzieże i wyłudzenia. Problem osób starszych popełniających przestępstwa rośnie, szczególnie z uwagi na fakt niedostosowania zakładów karnych do obecności seniorów.
