Przedawnienie roszczeń – co to jest, jak z niego skorzystać, jakie są terminy?

Przedawnienie – to z pewnością jedno z najbardziej znanych pojęć prawniczych wśród Polaków. Co ono tak naprawdę oznacza? Jak szybko przedawniają się roszczenia? Jak skutecznie skorzystać z dobrodziejstw przedawnienia roszczeń? Wyjaśniamy.

Wieczne są diamenty („Diamonds are forever”) – nie długi. Jeśli wierzyciel przez dłuższy czas nie korzysta ze swoich uprawnień względem dłużnika, to prawo powinno usunąć stan niepewności po stronie tego drugiego („muszę czy nie muszę płacić – oto jest pytanie”).

Przedawnienie – co to jest?

I na tym właśnie polega przedawnienie: jeśli wierzyciel zażąda spłaty roszczenia, które przedawniło się, dłużnik może skutecznie uwolnić się od tego żądania. Wynika to z treści art. 117 §2 kodeksu cywilnego:

Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Jak wyraźnie wynika z treści tego przepisu, samo roszczenie – wbrew powszechnemu mniemaniu – nie wygasa, lecz zmienia swój charakter. Staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym (niezupełnym). Co to oznacza? Chodzi o to, że wierzyciel wciąż może legalnie dochodzić swojego roszczenia nawet po upływie terminu przedawnienia. To dłużnik może natomiast podnieść zarzut, że dług jest przedawniony. Może jednak równie dobrze uznać on zasadność roszczenia i je zaspokoić. Dzięki takiej konstrukcji zaspokojenie przedawnionego roszczenia nie stanowi bezpodstawnego wzbogacenia.

Przedawnienie w 2017 roku – jak długo przedawniają się roszczenia majątkowe?

Co do zasady, roszczenia przedawniają się po upływie lat dziesięciu, a jeśli są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej: lat trzech. Roszczenia okresowe (np. z tytułu czynszu najmu) również przedawniają się po trzech latach. Przepisy prawa przewidują liczne wyjątki od tej reguły, ale – co ważne – nie mogą być one zmienione przez czynność prawną (nie można zatem zapisać innego, nawet korzystniejszego, terminu przedawnienia np. w umowie).

Bieg przedawnienia zaczyna się w dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu jest liczony inaczej.  Wówczas bieg rozpoczyna się od wymagalności roszczenia, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Przedawnienie może zostać przerwane na skutek określonych w prawie czynności – wówczas przedawnienie biegnie na nowo. Zgodnie z art. 123 kodeksu cywilnego, przedawnienie przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Przedawnienie – terminy szczegółowe

I tak np. przedawnienie dla cywilnoprawnych roszczeń majątkowych wynosi:

• 10 lat – dla roszczeń stwierdzonych tytułem wykonawczym (orzeczeniem sądowym zasądzającym dane roszczenie)
• 5 lat, licząc od ogłoszenia testamentu – roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń.
• 3 lata – w przypadku zwrotu nienależnych alimentów (art. 140 §2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
• 3 lata – dla roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Termin ten liczy się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a maksymalny termin nie może przekroczyć lat dziesięciu;
  • jeśli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia;
  • w razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
• 3 lata – roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny.
• 3 lata – roszczenia z umowy ubezpieczenia, ale:
  • w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
• 2 lata – roszczenia wynikające z umowy o dzieło; termin jest liczony od dnia oddania dzieła lub dnia, w którym dzieło miało być oddane zgodnie z treścią umowy.
• 2 lata – roszczenia z umowy zlecenia (roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom oraz roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone).
• 1 rok – roszczenia z umowy najmu (roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu oraz ).
• 1 rok – roszczenia dla roszczeń z umowy użyczenia (użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy).
• 1 rok – roszczenia z tytułu umowy przewozu (np. za jazdę bez ważnego biletu).
• 1 rok , licząc od dnia stwierdzenia wady – roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad, ale jeśli kupującym jest konsument:
  • 2 lata – dla ruchomości,
  • 5 lat – dla nieruchomości.
• 1 rok, liczony od dnia zwrotu rzeczy – dla roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy.
• 12 miesięcy od końca okresu rozliczeniowego, w którym zakończyła się przerwa w świadczeniu usługi telekomunikacyjnej, albo od dnia, w którym usługa została nienależycie wykonana lub miała być wykonana – w przypadku roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu.
• 12 miesięcy – roszczenia dochodzone na podstawie ustawy Prawo pocztowe (np. z tytułu zaginionej przesyłki pocztowej).
• 6 miesięcy – roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu

Przedawnienie nie dotyczy wszystkich roszczeń

Niektóre roszczenia majątkowe nie ulegają przedawnieniu. Chodzi tu o:

• roszczenie o zniesienie współwłasności;
• roszczenie właściciela o wydanie nieruchomości;
• roszczenie właściciela nieruchomości o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Przedawnienie – jak podnieść zarzut?

Zgodnie z cytowanym wyżej art. 117 §2 kodeksu cywilnego, przedawnienie w obecnym stanie prawnym jest zarzutem, a zatem sąd nie bierze go pod uwagę z urzędu. Oznacza to, że dłużnik, pozwany przez swojego wierzyciela do sądu, musi w toku postępowania sądowego podnieść zarzut, że roszczenie jest przedawnione.

W odpowiedzi na pozew dłużnik powinien zatem wskazać, że roszczenie jest przedawnione, wskazać podstawę przedawnienia (tzn. przepis, regulujący termin przedawnienia roszczenia danego rodzaju) oraz na tej podstawie żądać oddalenia powództwa.

Istotne jest zatem, aby odbierać korespondencję sądową, co umożliwi skuteczną obronę w przypadku dochodzenia przez wierzycieli przedawnionych roszczeń. Jak wskazałem wyżej – taka praktyka (np. ze strony firm windykacyjnych) nie jest na chwilę obecną nielegalna. To dłużnik musi wykazać, że roszczenie jest przedawnione.