Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest "podstawową" składką opłacaną przez przedsiębiorców. Świadczy o tym chociażby fakt, że nawet przedsiębiorcy korzystający z ulgi na start są zwolnieni ze składek na ubezpieczenia społeczne, ale właśnie nie ze składki zdrowotnej.

Zdarza się jednak, że składka zdrowotna ZUS jest dobrowolna; kiedy nie trzeba jej opłacać? Obecnie zwolnienie ze składek ZUS (w tym składki na ubezpieczenie zdrowotne) tymczasowo objęło znaczną grupę przedsiębiorców, jednak ma to bezpośredni związek z epidemią koronawirusa i jest jednym z instrumentów tarczy antykryzysowej. Co do zasady przywilej zwolnienia ze składki zdrowotnej mogą zyskać dwie grupy - emeryci i renciści oraz osoby niepełnosprawne.

Emeryt (lub w niektórych sytuacjach rencista) może prowadzić działalność gospodarczą. Jest wtedy zwolniony ze składki na ubezpieczenia społeczne. Może być jednak zwolniony również ze składki zdrowotnej - jeśli spełni dodatkowe warunki. Musi pobierać świadczenie emerytalne w wysokości nie większej niż wynagrodzenie minimalne, a ponadto - uzyskiwać miesięczne przychody z działalności nie większe niż 50 proc. najniższej emerytury. Dodatkowo powinien opłacać podatek w formie karty podatkowej. Po łącznym spełnieniu wszystkich trzech warunków emeryt może być zwolniony także z opłacania składki zdrowotnej.

Do drugiej grupy, która może być zwolniona z opłacania składki zdrowotnej (a nie tylko tych na ubezpieczenia społeczne) są osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności. Podobnie jednak jak emeryci muszą spełnić dodatkowe warunki - chodzi o kryterium przychodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej (ten sam limit co w przypadku emerytów i rencistów) oraz opłacanie podatku w formie karty podatkowej. Niepełnosprawni nie muszą natomiast spełniać kryterium związanego z wysokością świadczenia uzyskiwanego w związku z orzeczeniem o niepełnosprawności. Tym samym nawet jeżeli wynosi ono więcej niż minimalne wynagrodzenie, to możliwe jest zwolnienie ze składki zdrowotnej ZUS.

Co ciekawe, osoby z orzeczonym umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, których przychody z działalności gospodarczej są większe niż określone przepisami, mogą starać się o obniżenie składki zdrowotnej. W takiej sytuacji jej wysokość nie przekraczałaby kwoty należnej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Jednocześnie należy pamiętać, że taki przedsiębiorca nie może rozliczać się w formie ryczałtu lub karty podatkowej.