Spadek bez testamentu teoretycznie przypadnie osobom najbliższym
Dużo osób doskonale rozumie, dlaczego warto spisać testament. Ma to znaczenie szczególnie w takich sytuacjach, jak życie w konkubinacie czy brak bliskich krewnych. Dziedziczenie ustawowe odbywa się bowiem na takich zasadach, by teoretycznie mimo braku testamentu przebiegało w możliwie największej zgodzie z potencjalną wolą zmarłego. Ustawodawca podzielił spadkobierców na grupy spadkowe, z których każda kolejna obejmuje coraz to dalszych krewnych. Dzięki temu spadek bez testamentu ma przypaść zawsze osobom możliwie najbliższym.
Praktyka pokazuje jednak, że z bliskimi relacjami bywa różnie. Czasami dzieci znajdujące się w pierwszej grupie spadkowej wcale nie są spadkodawcy bliskie. Wiele par żyje też bez zawarcia związku małżeńskiego, a Kodeks cywilny takiej sytuacji nie uwzględnia. Z punktu widzenia prawa partner zmarłego jest dla niego osobą obcą, a to oznacza, że dziedziczenie bez ślubu na podstawie ustawy nie jest możliwe. W efekcie dochodzi więc nieraz do sytuacji, gdy spadkodawca umiera, a osoba rzeczywiście mu najbliższa nie otrzymuje ani złotówki.
Reguły dziedziczenia ustawowego
Jeśli zmarły nie sporządził testamentu albo zachodzi jeden z przypadków, kiedy testament jest nieważny, dziedziczenie odbywa się właśnie według zasad ustawowych. Jak to zostało wspomniane, ustawa dzieli członków rodziny na konkretne grupy spadkowe. Jeśli osoby z pierwszej z nich nie chcą lub nie mogą dziedziczyć (np. ze względu na stwierdzenie niegodności dziedziczenia czy odrzucenie spadku), prawo do majątku po zmarłym przechodzi na osoby z grupy drugiej i tak dalej. Jeśli jednak spadkobiercy z grupy pierwszej chcą i mogą przyjąć spadek, osoby z dalszych grup spadkowych nie mają prawa do majątku po zmarłym.
I tak w grupie pierwszej znajduje się małżonek oraz zstępni, przy czym małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku. Jeśli więc małżonkowie doczekali się więcej niż trójki dzieci, spadek będzie dzielił się na tej zasadzie, że małżonek otrzyma ¼ majątku, a pozostałe ¾ zostaną podzielone po równo miedzy wszystkie dzieci. W grupie pierwszej znajdują się jednak nie tylko dzieci, ale także dalsi zstępni. Jeśli więc któreś z dzieci nie chce lub nie może dziedziczyć, ale ma własne dzieci (wnuki spadkodawcy), jego udział przypada im w częściach równych.
Kolejna grupa dochodzi do dziedziczenia w sytuacji, gdy spadkodawca nie miał zstępnych (albo ci z różnych przyczyn nie dziedziczą). Wtedy spadek bez testamentu otrzymają małżonek oraz rodzice. Dla męża czy żony zmarłego znów zastrzeżono jednak pewne minimum – musi otrzymać co najmniej ½ spadku. Pozostała część dzieli się między rodziców zmarłego, a jeśli któreś z nich nie żyje, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy.
Jeśli natomiast nie może dziedziczyć nikt z wyżej wymienionych, majątek po zmarłym przypadnie dziadkom. W jeszcze dalszej grupie znajdują się natomiast dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie), których rodzice nie dożyli otwarcia spadku. Natomiast w sytuacji, gdy żadna z wyżej wymienionych grup nie chce lub nie może dziedziczyć, spadek w ostateczności przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania, a jeśli takiego miejsca nie da się ustalić – Skarbowi Państwa.
