Od wejścia w życie wielkiej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego minęły już ponad 2 lata. Zmiany wprowadzone tą nowelą były ogromne. Jedną z tych zmian było wprowadzenie do KPC nowego/starego postępowania odrębnego – postępowania w sprawach gospodarczych. Sama nazwa już pozwala na domyślenie się, że postępowanie to dotyczy sporów wynikłych między przedsiębiorcami. Wśród przepisów, które znalazły się w obrębie postępowania w sprawach gospodarczych jest regulacja przewidująca zawarcie umowy dowodowej między stronami procesu. Czy umowa dowodowa ma więcej zalet czy wad?
Ustawodawca uregulował umowę dowodową w art. 458[9] KPC. Jest to swoiste novum w postępowaniu cywilnym. Wcześniej prawnicy wykluczali możliwość zawierania umowy dowodowej, przed wejściem w życie nowelizacji. Już w tym miejscu warto dodać, że umowa dowodowa może być zawarta jedynie w ramach postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych. Strony zaistniałego sporu nie będą mogły zawrzeć takiej umowy w innych rodzajach postępowań cywilnych toczących się przed sądem.
Umowa dowodowa – czym jest?
Zgodnie z art. 458[9] § 1 KPC:
Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).
Jest to zatem nic innego jak umowa zawężająca możliwość dowodzenia w postępowaniu cywilnym. Sens wprowadzenia tej regulacji sprowadza się do do istotnych kwestii. Po pierwsze, stanowi ochronę dla przedsiębiorców przed ujawnianiem danych mających istotną dla nich wartość. Chodzi tu m.in. o dane techniczne przedsiębiorstwa.
Umowa dowodowa pozwala albo na wyłączenie w sposób ogólny dowodów czy to ze świadków, czy z opinii biegłego. Strony mogą też uzgodnić, że konkretny świadek albo określony dokument nie mogą stanowić dowodu. Należy jednak pamiętać, że strony nie mogą wyłączyć wszystkich możliwych dowodów. Taka umowa byłaby nieważna.
Ponadto, ustawodawca wprost wskazał, że umowa dowodowa może zostać zawarta tylko w postępowaniu wynikłego z określonego stosunku prawnego. A stosunek ten powinien powstać na podstawie już istniejącej umowy. Nie można zatem zawrzeć umowy dowodowej w sprawach, w których podłożem roszczeń nie są stosunki umowne, ale np. czyny niedozwolone, czy bezpodstawne wzbogacenie.
Forma i moment zawarcia umowy dowodowej
Z analizy art. 458[9] § 2 KPC wynika, że forma umowy dowodowej uzależniona jest od tego, czy została zawarta przed czy po wszczęciu postępowania w sprawach gospodarczy. Wyróżnia się umowy dowodowe zawarte:
- przed wszczęciem postępowania w sprawach gospodarczych (w formie pisemnej pod rygorem nieważności);
- przed sądem (w formie ustnej);
- poza sądem (w formie pisemnej pod rygorem nieważności).
Dwa ostatnie przypadki dotyczą umów dowodowych zawartych po wszczęciu postępowania w sprawach gospodarczych.
Warto pamiętać, że umowy dowodowe mogą zostać zawarte przez strony do czasu zakończenia postępowania przed sądem II instancji. I to niezależnie od tego, czy do ich nawiązania dochodzi przed sądem, czy poza sądem.
Skutki umowy dowodowej
Skutkiem prawnym zawarcia umowy dowodowej jest niemożliwość dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu wyłączonego przez strony. Jeżeli strona złoży wniosek o przeprowadzenie dowodu, który został wykluczony w umowie dowodowej, sąd powinien w takiej sytuacji go pominąć.
Pominięcie następuje na tej podstawie, że przeprowadzenie dowodu wyłącza przepis Kodeksu. Oznacza to, że zakaz wynikający z umowy dowodowej nie może został przełamany przez sąd.
Umowa dowodowa – zalety i wady
Jedną z głównych zalet przyświecających wprowadzenie umowy dowodowej do KPC jest przyspieszenie postępowania cywilnego. Skonfliktowani kontrahenci zawierający umowę dowodową mogą ograniczyć postępowanie dowodowe tylko do dokumentów. Czasochłonność dowodów ze świadków może być dla nich niepraktyczna.
Ponadto, zaletą umów dowodowych jest to, że mogą one w konkretnych przypadkach chronić tajemnicę przedsiębiorstwa. Wyłączając umową dowodową dowód z istotnego dla funkcjonowania przedsiębiorstwa dokumentu umożliwia stronom ochronę tej tajemnicy. Wartość ekonomiczna informacji i danych stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa może przewyższać znacząco potencjalne korzyści płynące dla przedsiębiorcy z ewentualnego zwycięstwa w toku postępowania sądowego.
Wydaje się jednak, że świadomość procesowa wielu polskich przedsiębiorców nie jest jeszcze tak dalece rozwinięta, by umowę dowodową traktować wyłącznie jako instrument działania dwóch partnerów. Niestety, umowa dowodowa może być narzędziem do utajniania nadużyć jakie mogą pojawić się w toku wykonywania umowy.
Ponadto, umowa dowodowa może pozbawić jedną ze stron możliwości obrony swoich praw. Źle skonstruowana albo jednoznacznie korzystna dla jednej strony umowa dowodowa może bardzo utrudnić drugiej stronie dochodzenie swych roszczeń przed sądem.
