Choć majątek po zmarłym przypada tylko osobom wskazanym w ustawie lub w testamencie i tylko w określonej części, to małżonek jako osoba najbliższa ma pewne dodatkowe uprawnienie. Ze względu na ustawowy zapis naddziałowy może nabyć na własność niektóre przedmioty ponad swój udział spadkowy.
Czym jest ustawowy zapis naddziałowy?
Przepisy wprowadzają pewne dodatkowe uprawnienia dla małżonka spadkodawcy jako jednej z najbliższych mu osób. Zgodnie z art. 939 Kodeksu cywilnego ma on prawo żądać ze spadku pewnych przedmiotów ponad swój udział. Chodzi tu o rzeczy urządzenia domowego, z których korzystał za życia spadkodawcy sam lub łącznie z nim.
Aby jednak ustawowy zapis naddziałowy znalazł zastosowanie, trzeba spełnić konkretne warunki. Przede wszystkim, jak sama nazwa wskazuje, uprawnienie do zyskania danych przedmiotów przysługuje małżonkowi tylko w sytuacji, gdy w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe. Jeśli więc spadkodawca pozostawił po sobie ważny testament, ten przepis nie będzie miał zastosowania.
Poza tym wspomniany art. 939 wyraźnie stanowi, że małżonek nie może dziedziczyć w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy, którzy mieszkali z nim w chwili jego śmierci. Wszystko ze względu na zasadę słuszności. Jeśli dzieci czy wnuki również mieszkały ze spadkodawcą i korzystały z tych przedmiotów, niesprawiedliwym byłoby, by to małżonek uzyskał je wszystkie na własność.
Co więcej, żeby przepis o ustawowym zapisie naddziałowym znalazł zastosowanie, za życia spadkodawcy między małżonkami nie mogło ustać pożycie. Sam fakt pozostawania w związku małżeńskim czy to, że że żaden z małżonków nie wniósł pozwu o rozwód czy separację nie wystarczy, by ten warunek został spełniony. Przeszkodą do zapisu naddziałowego będzie także tzw. separacja faktyczna.
Przedmioty urządzenia domowego, czyli co?
Ustawowy zapis naddziałowy może odnosić się jedynie do przedmiotów urządzenia domowego. Określenie, które rzeczy będzie można zaliczyć do tej kategorii, nie jest jednak takie proste. Przepisy nie przewidują tu żadnej konkretnej listy, wiele zależy też od sytuacji majątkowej małżonków w konkretnym przypadku.
Przykładowo za przedmioty urządzenia domowego można uznać chociażby książki, sprzęt AGD czy przedmioty służące do zaspokajania potrzeb kulturalnych i duchowych. W tej kategorii na pewno nie będą mieścić się natomiast rzeczy niemające bezpośredniego związku z prowadzeniem domu. Należy więc wykluczyć chociażby przedmioty o dużej wartości, które można potraktować raczej jako inwestycję na przyszłość niż przedmioty urządzenia domowego.
Co ważne, nie ma natomiast znaczenia, czy dane przedmioty należały do wspólnego majątku małżonków, czy też wchodziły w skład majątku osobistego zmarłego. Wystarczy spełnienie wszystkich wyżej opisanych warunków, by małżonkowi zmarłego przysługiwał ustawowy zapis naddziałowy.
Kiedy małżonek nie skorzysta z zapisu naddziałowego?
Ustawowy zapis naddziałowy nie będzie przysługiwał małżonkowi, kiedy nie będzie on uprawniony do dziedziczenia z ustawy. Oprócz przypadku sporządzenia testamentu, a więc gdy zastosowanie znajduje dziedziczenie testamentowe, można wymienić jeszcze inne takie sytuacje. Przede wszystkim z ustawowego zapisu naddziałowego nie skorzysta małżonek, wobec którego sąd uznał niegodność dziedziczenia albo który został skutecznie wydziedziczony. Podobnie prawo do ustawowego zapisu naddziałowego nie będzie przysługiwać małżonkowi, który spadek odrzucił albo zrzekł się dziedziczenia, a także gdy przysługuje mu jedynie prawo do zachowku.
