Jednym z filarów funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa jest własność intelektualna. To właśnie wiedza i zasoby wykorzystywane przy tworzeniu towarów czy usług mogą okazać się największą wartością działalności gospodarczej XXI wieku. Tym bardziej, że wypracowanie poszczególnych rozwiązań niejednokrotnie wymaga dużych nakładów finansowych i zainwestowania sporej ilości czasu. Ochronie niematerialnych składników przedsiębiorstwa warto więc poświęcić dużo uwagi i korzystać z dostępnych narzędzi umożliwiających zapobieganie nadużyciom czy naruszeniom przysługujących przedsiębiorcy praw.
Czym jest własność intelektualna przedsiębiorstwa i jak można ją chronić?
Własność intelektualna to pojęcie odnoszące się do wytworów ludzkiego umysłu takich jak wynalazki, utwory, a także nazwy czy oznaczenia towarów związanych z funkcjonowaniem danego przedsiębiorstwa. Można podzielić ją na dwie kategorie – własność przemysłową i prawa autorskie. Prawa własności intelektualnej pozwalają twórcom lub właścicielom tych praw na czerpanie korzyści majątkowych czy zawodowych. Rozwój przedsiębiorstwa związany jest ściśle ze zdolnością twórczą w dziedzinach kultury i nauki, natomiast ochrona prawna nowych utworów i monopol na ich wykorzystywanie zachęca do dalszych innowacji. Własność intelektualna przedsiębiorstwa ma więc obecnie ogromne znaczenie, a dzięki wielu dostępnym narzędziom prawnym można zadbać o skuteczną jej ochronę. Dostępne możliwości to:
- patenty
- wzory użytkowe i przemysłowe
- znaki towarowe
- prawa autorskie
- tajemnica przedsiębiorstwa.
Patenty w przedsiębiorstwie
Patent jest prawem wyłącznym chroniącym wynalazek, czyli produkt lub proces o cechach nowości, poziomu wynalazczego i nadający się do przemysłowego stosowania. Ochrona patentowa udzielana zwykle na 20 lat pozwala przedsiębiorcom podnieść konkurencyjność firmy na rynku, wyłączyć konkurencję spośród pewnych działań i zagwarantować wyłączność chronionego rozwiązania. Jeśli więc przedsiębiorcy przysługują prawa do wynalazku, który może zostać opatentowany – warto złożyć wniosek do Urzędu Patentowego. Dzięki zapewnionej ochronie prawnej właściciel patentu – w tym wypadku przedsiębiorca – będzie bowiem mógł decydować o tym, kto może korzystać z opatentowanego rozwiązania, a także na podstawie umowy licencyjnej wyrazić zgodę na używanie wynalazku przez inne podmioty. Ponadto będzie uprawniony do sprzedania prawa do wynalazku innej osobie.
Wzory użytkowe i przemysłowe
Własność intelektualna przedsiębiorstwa może być także chroniona przy pomocy wzorów użytkowych czy wzorów przemysłowych. Jeśli przedsiębiorcy są właścicielami wytworu o indywidualnej postaci lub przysługują im do niego wyłączne prawa majątkowe – powinni rozważyć zarejestrowanie wzoru w Urzędzie Patentowym RP. Choć wzory użytkowe to pojęcie związane głównie z walorami estetycznymi danego wytworu, nie oznacza to, że nie stanowią dla przedsiębiorstwa cennej wartości. Znaczenie wzorów użytkowych najlepiej widoczne jest w branży modowej czy w przemyśle meblarskim, ale nie tylko – także wszędzie tam, gdzie do wyglądu przykłada się dużą wagę. Dzięki rejestracji wzoru przemysłowego przedsiębiorca zyska ochronę przed kopiowaniem lub podrabianiem wzoru przez konkurencję. To pozwoli znacznie zwiększyć zyski szczególnie, gdy dane rozwiązanie estetyczne stanie się popularne. Ochrona wzoru przemysłowego powinna więc stanowić ważny element kampanii marketingowej każdego producenta. Kolejną niematerialną wartością podlegająca ochronie jest wzór użytkowy określany jako „mały wynalazek” i to nie bez powodu. Choć nie można na niego uzyskać patentu, to z pewnością jest cenną niematerialną wartością dla każdego przedsiębiorstwa. W końcu o wartości produktu stanowi nie tylko jego wygląd, ale przede wszystkim oryginalne rozwiązanie problemu. Nawet jeśli nie będzie to rozwiązanie przełomowe i innowacyjne, wcale nie oznacza, że nie pozwoli się wyróżnić na tle konkurencji. Warto więc chronić mały wynalazek w urzędzie patentowym, by konkurencja nie mogła podpatrzeć pomysłu i zacząć z niego korzystać, bogacąc się kosztem przedsiębiorcy.
Znaki towarowe w przedsiębiorstwie
Znaki towarowe to elementy niematerialnych składników przedsiębiorstwa, które najczęściej są chronione. I nic dziwnego, bo to właśnie znaki towarowe pozwalają odróżnić się od konkurencji. W przypadku przedsiębiorstw, które uzyskały renomę, a ich logo czy nazwa są rozpoznawalne, ochrona znaku towarowego ma szczególne znaczenie. Własność intelektualna przedsiębiorstwa powinna być jednak zabezpieczona nie gdy firma stanie się popularna, ale znacznie wcześniej – najlepiej już na samym początku działalności. Pozwoli to uniknąć nadużyć ze strony osób trzecich, a także uchroni przed zjawiskiem zwanym trademark trollingiem. Przedsiębiorcy mogą zdecydować się na ochronę logo (znaku słowno-graficznego) i chronić nazwę związaną z wizualną częścią znaku. Alternatywą jest ochrona znaku słownego – samej nazwy. Choć to najczęściej podlegające ochronie znaki towarowe, to możliwości jest znacznie więcej. Chroniony może być dźwięk czy zapach, a nawet kolor. Tegoroczna nowelizacja Prawa własności przemysłowej wprowadziła nawet pojęcie znaku ruchomego, co pozwoliło Piątkowi zastrzec jego słynną cieszynkę.
Prawa autorskie jako wartość dla przedsiębiorstwa
Zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawem autorskim będzie objęty każdy przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci. Przedsiębiorcy będą przysługiwać także autorskie prawa majątkowe do dzieł stworzonych przez pracownika zatrudnionego na etacie, które przejdą na niego w momencie przejęcia utworu. Ochrona praw autorskich jest o tyle wygodna, że nie wymaga uzyskiwania patentu czy dopełniania formalności. Już od momentu ustalenia utworu jest on automatycznie chroniony. Tylko dany przedsiębiorca będzie mógł korzystać z dzieła i posługiwać się nim. Jeśli będzie chciał czerpać korzyści z utworu, do którego przysługują mu prawa, będzie miał także możliwość zawarcia umowy licencyjnej czy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.
Tajemnica przedsiębiorstwa
W dzisiejszych czasach trudno o innowacyjność i to, co może zapewnić przedsiębiorcy przewagę nad konkurencją, to często wszystkie procesy i informacje zgromadzone i opracowane w czasie prowadzenia działalności. Tajemnica przedsiębiorstwa w Ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji została zdefiniowana jako:
informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Katalog informacji, jakie mogą być uznane za tajemnicę przedsiębiorstwa, jest więc bardzo obszerny. Będą te przede wszystkim te związane z wytwarzaniem towaru, produkcją czy wszelkimi procedurami występującymi w danym przedsiębiorstwie. Informacja może podlegać ochronie, jeśli będzie miała „wartość gospodarczą”. I choć w ustawie brak dokładnej definicji dla tego sformułowania, to przyjmuje się, że będzie to każda informacja, która obiektywnie pomaga generować zyski czy zaoszczędzić pieniądze na pewnych procesach. Drugim warunkiem skutecznej ochrony jest dołożenie przez przedsiębiorcę starań, by informacje zachować w poufności. Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa stanowi natomiast czyn nieuczciwej konkurencji, a przedsiębiorcy będzie z tego tytułu przysługiwać szereg roszczeń przewidzianych przez ustawę.
