Mówi się, że kapłaństwo to powołanie. Czasem zdarzają się sytuacje, że z tego powołania się rezygnuje. Co w takim przypadku może były ksiądz?
Zgodnie z kanonem 290 kodeksu prawa kanonicznego raz przyjęte święcenia kapłańskie nigdy nie tracą ważności. Duchowny może jednak stracić stan duchowny. Dzieje się to tylko w trzech ściśle określonych przypadkach. Pierwszy poprzez wyrok sądowy lub dekret administracyjny stwierdzający nieważność święceń. Drugi przypadek to utrata stanu duchownego w ramach kary wydalenia. Trzecim jest wydanie reskryptu przez Stolicę Apostolską, który jest udzielany diakonom tylko z ważnych przyczyn, a prezbiterom tylko z najpoważniejszych. Reskrypt to odpowiedź pisemna na zapytanie urzędników, oficjalna interpretacja prawa. Wywodzi się z prawa rzymskiego.
Kim jest były ksiądz – diakonem, czy prezbiterem?
Diakon to pierwszy stopień sakramentu święceń. Jest powoływany żeby wspierać kapłanów. Nie wykonuje funkcji typowych dla kapłana, takich jak celebrowanie mszy świętej, udzielanie rozgrzeszenia, namaszczenia chorych. Prezbiter to kolejny stopień. Jest to już właściwy ksiądz. Może sprawować posługę kapłańską. Jak wspomnieliśmy wyżej do wydania reskryptu potrzeba ważnych przyczyn w przypadku diakonów i najpoważniejszych co do prezbiterów. Kapłan musi wskazać te przyczyny i skierować prośbę o przeniesienie do stanu świeckiego do Kongregacji Nauki i Wiary za pośrednictwem biskupa diecezjalnego. Przed przekazaniem prośby do Kongregacji Nauki i Wiary biskup obowiązany jest wdrożyć wszelkie możliwe środki, żeby przekonać księdza do pozostania w kapłaństwie. Jeżeli te zawiodą powinien zebrać wszelkie dokumenty potrzebne w sprawie i przekazać je do Kongregacji. Po przeprowadzeniu dochodzenia wystawia ona reskrypt, który przenosi duchownego do stanu świeckiego. Jednocześnie udziela się dyspensy od obowiązków związanych z kapłaństwem.
Były ksiądz, a celibat
Należy pamiętać, że przeniesienie do stanu świeckiego nie zwalnia z celibatu. Byłego księdza nadal obowiązuje zakaz zawierania związku małżeńskiego oraz wstrzemięźliwość seksualna. Może być z niego zwolniony tylko na mocy decyzji Biskupa Rzymu, czyli Papieża. Prawo kanoniczne przewiduje cztery przypadki, w których możliwe jest uzyskanie dyspensy od celibatu. Są to:
- porzucenie życia kapłańskiego, czyli przejście w stan świecki,
- brak należytej wolności, czyli były ksiądz był zmuszony do przyjęcia święceń
- brak należytej odpowiedzialności, czyli sytuacja w której były ksiądz nie zdawał sobie sprawy z obowiązków jakie będą na nim ciążyć,
- trwała niezdolność do życia w celibacie, czyli były ksiądz jest ma wrodzoną albo nabytą niemożliwość utrzymana celibatu.
Biskup za pośrednictwem, którego składa się prośbę o zwolnienie z celibatu, sprawdza czy prośba zawiera któryś z powyższych tytułów. Jeśli tak, rozpoczyna się postępowanie dowodowe, którego celem jest udowodnić istnienie wymienionego tytułu. Zebrany materiał wysyła do Stolicy Apostolskiej, gdzie ocenia go Kongregacja ds. Kultu Bożego i Sakramentów. Ona decyduje, czy sprawę przedstawić Papieżowi. Jeśli Papież wyraził zgodę, wówczas Kongregacja przesyła przełożonemu kapłana proszącego o dyspensę reskrypt zwalniający z celibatu.
Były ksiądz, co może dalej?
Po uzyskaniu dyspensy były ksiądz będzie mógł zawrzeć małżeństwo kanoniczne. Wcześniej będzie musiał zaliczyć egzamin przedmałżeński, o którego nowelizacji już pisaliśmy. Jednak zawarcie małżeństwa z byłym księdzem ma dodatkowy warunek. Musi być zawarte w obecności kapłana bez świadków, a tylko w wyjątkowych sytuacjach, przy obecności dwóch świadków. Kapłan, który udziela sakramentu małżeństwa ma za zadanie dopilnować, żeby narzeczeni powstrzymali się od przepychu i wszelkiej okazałości. Dowód zawarcia takiego małżeństwa przechowuje się w tajnym (!) archiwum kurii. Ponadto dzięki udzielonej dyspensie może przystępować do komunii. Były ksiądz powinien opuścić dotychczasowe miejsce zamieszkania, ponieważ miejscowi jest znają jego były stan kapłański. Może jednak zwrócić się z prośbą o udzielenie dyspensy od tego obowiązku, jeżeli wykazał, że jego obecność nie będzie siała zgorszenia. Biskup diecezjalny powineien zachęcać byłego księdza by ten uczestniczył w życiu kościoła, zgodnie ze swoim stanem, był dla innych wsparciem.
Czego nie może były ksiądz?
Na byłym księdzu ciążą pewne ograniczenia związane z przeniesieniem do stanu świeckiego. Nie może:
- wykonywać jakiejkolwiek funkcji święceń wyższych,
- pełnić jakiejkolwiek czynności liturgicznej w nabożeństwach z udziałem ludu tam, gdzie jest on znany, nigdy też nie może głosić homilii,
- wykonywać jakiejkolwiek funkcji duszpasterskiej,
- zajmować stanowiska rektora (lub innej funkcji kierowniczej), ojca duchownego lub wykładowcy w seminariach, wydziałach teologicznych, i tym podobnych instytutach,
- pełnić funkcji dyrektora szkoły katolickiej lub nauczyciela religii w jakichkolwiek szkołach, zarówno katolickich jak i innych.
Przy czym w wyjątkowych sytuacjach biskup diecezjalny może wyrazić zgodę by kapłan przeniesiony do stanu świeckiego i zwolniony z obowiązków kapłańskich nauczał religii w szkołach publicznych, a wyjątkowo nawet w szkołach katolickich, byle nie należało obawiać się zgorszenia lub zdziwienia.
A co jeśli były ksiądz chce wrócić do kapłaństwa?
Jak pisaliśmy na wstępie raz przyjęte święcenia kapłańskie nie tracą ważności. Były ksiądz ma możliwość powrotu do stanu duchownego wyłącznie za pomocą reskryptu Stolicy Apostolskiej. W tym celu musi się zgłosić do swojego dawnego przełożonego z prośbą o przyjęcie go z powrotem do diecezji. Procedura jest taka sama jak przy udzielaniu dyspensy. Czyli biskup zwraca się do właściwej Kongregacji i to ona podejmuje decyzję.
