Nikt chyba nie widzi większego sensu w tym, żeby płacić kontrahentowi za fakturę, jeżeli sam czeka od niego na przelew. Dla takich sytuacji wymyślono właśnie potrącenie, nazywane też kompensatą wierzytelności. Co to jest potrącenie, na czym polega i na co uważać dokonując potrącenia?
Ustawodawca zdefiniował potrącenie w art. 498 i następnych Kodeksu cywilnego jako dopuszczalne w sytuacji, w której obydwie strony są względem siebie zarówno wierzycielami jak i dłużnikami.
§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Przekładając to z prawniczego na ludzkie, chodzi o sytuację, w której np. Spółka A jest winna z tytułu umowy sprzedaży Spółce B 1.000,00 zł, a Spółka B musi zapłacić Spółce A 500,00 zł z tytułu np. umowy pożyczki. Właśnie wtedy mówimy, że obydwie strony są względem siebie zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami.
Zamiast przelewać sobie nawzajem pieniądze, prościej jest dokonać potrącenia (tj. kompensaty) wzajemnych wierzytelności. Po potrąceniu wzajemne wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej, tj. w naszym wypadku 500,00 zł. Zamiast dwóch przelewów, wystarczy więc, że Spółka A przeleje na rzecz Spółki B 500,00 zł i wszystkie rachunki się wyrównują, bez potrzeby dokonywania dwóch płatności.
Potrącenie wierzytelności – warunki
Istotne jest to, że aby dokonać potrącenia obydwie strony muszą być względem siebie wierzycielami. Nie można dokonywać potrącenia nie swojej wierzytelności. Rzecz wydaje się oczywista, ale czasami może sprawiać kłopoty.
Przykład: Jeżeli jeden z małżonków jest wierzycielem, a drugi dłużnikiem względem tej samej osoby trzeciej, to nie znaczy, że można potrącić wierzytelność małżonka-wierzyciela, żeby umorzyć dług drugiego.
Ponadto przedmiotem wierzytelności muszą być wierzytelności jednorodzajowe tj. pieniądze albo rzeczy oznaczone co do gatunku. Dla skuteczności potrącenia wymagane jest także, aby obydwie wierzytelności były wymagalne tj. takie, co do których upłynął już termin płatności. Ostatecznie należy wskazać, że wierzytelność musi być zaskarżalna, czyli możliwe jest jej dochodzenie przed sądem. Przykładem wierzytelności niezaskarżalnej jest roszczenie o wypłatę wygranej z gry lub zakładu prowadzonych bez zezwolenia właściwego organu państwowego np. z zakładu o butelkę drogiego alkoholu z kolegą. Innym przykładem jest wierzytelność przedawniona, ale tutaj potrącenie przewiduje wyjątek w art. 502 KC, który umożliwia – pod pewnymi warunkami – potrącenie także wierzytelności przedawnionej.
Warto także pamiętać, że nie możemy umorzyć swojego długu, posługując się wierzytelnością niezaskarżalna, ale ktoś, komu przysługuje wierzytelność zaskarżalna, może ją potrącić z naszą wierzytelnością niezaskarżalną.
Przykład: Jeżeli przysługuje mi wierzytelność z nielegalnego zakładu, to nie mogę jej potrącić z wierzytelnością drugiej strony z umowy sprzedaży. Jeżeli natomiast mi przysługuje wierzytelność z umowy sprzedaży, to mogę ją potrącić z wierzytelnością z wygranego zakładu przysługującą drugiej stronie.
Jak dokonać potrącenia?
Do tego, żeby zaistniał skutek potrącenia, wymagane jest podjęcie działania, w postaci złożenia oświadczenia o potrąceniu drugiej stronie. Co do zasady nie ma szczególnych wymagań co do formy takiego oświadczenia. Najczęściej w obrocie wysyła się tzw. noty księgowe. Warto się upewnić, że oświadczenie o potrąceniu wysyła osoba do tego uprawniona i że w sposób dostateczny określa ono, co jest przedmiotem potrącenia i jego skutki.
Składając oświadczenie o potrąceniu, należy również uważać, gdzie się je wysyła. Ważne jest, aby złożyć oświadczenie odpowiedniej osobie tj. naszemu dłużnikowi. Najczęściej popełnianym błędem jest składanie oświadczeń woli wobec osób nieumocowanych do przyjmowania takich oświadczeń woli np. nieupoważnionych pracowników dłużnika, czy wspólników spółki (ponieważ spółkę reprezentuje zarząd). Najbezpieczniej jest wysłać więc wysłać oświadczenie bezpośrednio do dłużnika na jego adres. Jeżeli jest to podmiot prowadzący działalność gospodarczą, to dobrze jest posłużyć się adresem wynikającym z publicznego rejestru (CEiDG lub KRS).
Ciekawym wątkiem są także warunki potrącenia wierzytelności Skarbu Państwa. Co do zasady jest to możliwe, ale może być dokonane, jeżeli potrącana wierzytelność wzajemna przysługuje wobec tego samego podmiotu reprezentującego Skarb Państwa (por. art 37 ustawy o o zasadach zarządzania mieniem państwowym). Odmiennie należy traktować także wierzytelności publicznoprawne z tytułu np. zaległości podatkowych. Zasady potrącania zobowiązań i zaległości podatkowych reguluje art. 64 Ordynacji Podatkowej.
Jakie wierzytelności mogą podlegać potrąceniu?
Jak łatwo zauważyć, jeżeli potrącenie nie byłoby regulowane żadnymi przepisami, wszyscy wymyślaliby sobie nawzajem wątpliwe długi, tylko po to, żeby potrącić swoją „wymyśloną wierzytelność” z wierzytelnością drugiej strony.
Dlatego właśnie istnieją dwa rodzaje potrąceń – potrącenie ustawowe i potrącenie umowne.
Potrącenia ustawowego dokonuje się na mocy tzw. jednostronnego oświadczenia woli, ale możliwość ta jest mocno regulowana przez przepisy kodeksu cywilnego.
Przykładowo zgodnie z art. 505 Kodeksu cywilnego przez potrącenie nie można umorzyć:
- wierzytelności nie ulegające zajęciu – patrz art. 831-833 KPC
- wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania – np. alimenty, ale też renta cywilna
- wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych – czyli z tzw. deliktów (np. art. 415 KC)
- wierzytelności, co do których potrącenie wyłączają przepisy szczególne – przykładowo patrz kwoty wolne od potrąceń 2020
Powyższe, tak samo jak w przypadku wierzytelności niezaskarżalnej, nie dotyczy sytuacji, w której wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność nie objęta zakazem, przedstawi ja do potrącenia z wierzytelnością wymienioną w art. 505.
Ustawowe potrącenie wierzytelności w przeciwieństwie do umownego to potężna broń, bo dokonuje się go niezależnie od woli drugiego wierzyciela. Zapłatę otrzymujemy w formie umorzenia długu bez udziału sądu i komornika. Pewne ograniczenia dotyczące ustawowego potrącenia woli (ale nie wszystkie) może niwelować tzw. umowne potrącenie wierzytelności. W ramach umownego potrącenia wierzytelności strony mogą za obopólną zgodą potrącić wierzytelności wyłączonych spod potrącenia ustawowego.
Istnieje jeszcze parę zawiłości co do potrącenia, ale nie sposób omówić je w sposób abstrakcyjny. Dlatego w razie jakichkolwiek wątpliwości co do warunków potrącenia, najlepiej skonsultować się z prawnikiem.
Reklama
Dopisanie dłużnika to skuteczny sposób na odzyskanie od niego pieniędzy. Dopisanie dłużnika do Krajowego Rejestru Długów BIG SA sprawi, że np. bank nie udzieli mu kredytu lub leasingu, a operator GSM nie przedłuży mu umowy na telefon. Kiedy dłużnik ureguluje zobowiązanie wobec Twojej firmy, jego dane zostaną usunięte z KRD BIG SA.
