Rejestr umów ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku i został wprowadzony wraz z nowelizacją ustawy o finansach publicznych (nowelizacja z 2024 roku wprowadziła art. 34a, który jest odpowiedzialny za tę drobną rewolucję). To rozwiązanie ma sprawić, że finanse publiczne będą jeszcze bardziej jawne – obecnie bowiem nie wszystkie umowy są publikowane w biuletynach informacji publicznej, czy w stosownych rejestrach i aby się z nimi zapoznać, trzeba występować do danej jednostki o udostępnienie informacji publicznej.

Prowadzony przez Ministra Finansów rejestr umów ma być kolejnym krokiem w celu zwiększenia jawności gospodarowania środkami publicznymi. Ma być również ułatwieniem dla osób, które żywo interesują się poczynaniami określonych jednostek sektora finansów publicznych. Oczywiście nie każda umowa będzie mogła w tym rejestrze się znaleźć – przykładowo wyjątkami od konieczności ujawniania umów mają być umowy zawierające informacje niejawne, objęte tajemnicami prawnie chronionymi, czy też takie, których udostępnienie może mieć negatywny wpływ na interes państwa, w tym na obronność RP.

Rejestr umów ma zawierać całkiem sporo informacji na temat wydatkowania finansów publicznych. Poza samą informacja o umowie i jej zakresie, a także kwocie, na jaką opiewa (dotyczy umów, w których wartość przekracza 500 złotych). Co więcej, jednostki sektora finansów publicznych będą musiały wskazać w rejestrze okres obowiązywania umowy, wartość przedmiotu umowy, informacje o źródłach i wysokości współfinansowania przedmiotu umowy.

Obowiązek udostępniania tych informacji ma ciążyć na kierownikach jednostek sektora finansów publicznych, którzy będą zobowiązani do zamieszczania informacji o umowach w rejestrze bez zbędnej zwłoki (nie później jednak niż w terminie 14 dni od zawarcia umowy). Niewykonanie tego obowiązku wielu osobom może przysporzyć problemów, gdyż niewykonywanie obowiązków związanych z wprowadzaniem informacji o umowach do rejestru umów zagrożone zostało grzywną, karą ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 2 (dotychczasowy art. 34b u.f.p.). I tu dochodzimy do istoty problemu i konieczności znowelizowania przepisów, gdyż jak podkreślają autorzy projektu ustawy, która po raz kolejny ma zmienić kodeks karny, ustawę o finansach publicznych i niektóre inne ustawy:

W Rządowym Centrum Legislacji pojawił się ostatnio projekt ustawy zmieniającej ustawę o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw oraz ustawę o finansach publicznych. Ta kolejna już zmiana tych aktów prawnych ma raz na zawsze rozwiać wątpliwości dotyczące rejestru umów, a także obowiązków ciążących na kierownikach jednostek sektora finansów publicznych. Projekt zmian zakłada racjonalizację obowiązku udostępniania umów przez podmioty zobowiązane. Jak podkreślają autorzy projektu zmiany przepisów:

Nowe przepisy zakładają m.in. wyłączenie służb specjalnych z katalogu podmiotów zobowiązanych do wpisywania odpowiednich danych w rejestr umów. Co więcej, jednostki sektora finansów publicznych dostaną więcej czasu na udostępnienie informacji na temat umowy (zamiast 14 dni będą miały na to 30 dni od jej zawarcia). Nowelizacja zakłada również rezygnację z przepisów o odpowiedzialności karnej kierowników jednostek sektora finansów publicznych za niezrealizowanie lub nieprawidłowe zrealizowanie obowiązku odstąpienia umowy w rejestrze umów.

Należy podkreślić, że poza nielicznymi wyjątkami (czyli wskazanymi wcześniej służbami specjalnymi) rejestr umów będzie musiał być prowadzony zarówno przez administrację rządową, jak i przez samorządy. Nowelizacja przepisów zakłada jednak, że o ile obowiązek udostępniania umów wejdzie w życie 1 stycznia 2026 roku w przypadek administracji rządowej, to samorządy zyskają więcej czasu. Dopiero bowiem od 1 lipca 2026 r., nastąpi wprowadzenie obowiązku udostępniania danych przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, związki metropolitalne i samorządowe zakłady budżetowe.