Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona w celu zabezpieczenia interesów (majątku) jednego z małżonków. W momencie zawarcia małżeństwa tworzy się bowiem ustawowa wspólność małżeńska, która może być przerwana jedynie przez umowę majątkową (intercyzę), czy też przez wyrok sądu. Podpisanie intercyzy jest jednak możliwe tylko i wyłącznie za zgodą drugiej strony.
Co daje rozdzielność majątkowa?
Ustawowa wspólność majątkowa ma sporo plusów. Jednym z nich jest, chociażby możliwość wspólnego rozliczenia się z urzędem skarbowym, czy też większa zdolność kredytowa. Niestety, nie zawsze utrzymywanie tej wspólności jest rozsądne. Zwłaszcza gdy jeden z małżonków ma skłonności do marnotrawienia pieniędzy, czy też zaciągania zobowiązań (chociaż teoretycznie potrzeba jest na to zgoda drugiego z małżonków, w praktyce różnie bywa).
Niezależnie od przyczyn, w momencie, gdy ustanowiona zostaje rozdzielność majątkowa, każdy z małżonków zaczyna pracować na własny rachunek. Zobowiązania zaciąga we własnym imieniu, a jego wierzyciele nie mogą dokonywać egzekucji z majątku drugiej strony. Takie rozwiązanie jest więc dobre, jeżeli chce się zabezpieczyć swoje dochody (gdyż to, co wypracowane przed ślubem wciąż pozostaje majątkiem odrębnym).
Sposoby na rozdzielność majątkową
Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona na dwa sposoby. Pierwsza z nich (preferowana przez większość osób) to umowa majątkowa małżeńska, zwana również intercyzą. Umowa taka spisywana jest w formie aktu notarialnego i tylko w takiej formie rodzi skutki prawne (niemożliwe jest ominięcie formy notarialnej, nawet spisana umowa, traktująca o rozdzielności majątkowej, opatrzona podpisami obu stron nie będzie miała mocy prawnej). Co ciekawe, na mocy takiej umowy wspólność majątkowa może zostać również rozszerzona, jednak zdecydowanie częściej chodzi o ustanowienie rozdzielności.
Umowa taka zakłada złożenie przed notariuszem zgodnych oświadczeń woli obu stron. Tutaj więc pojawia się problem. Jeżeli bowiem miejsce pobytu jednego z małżonków nie jest znane bądź też nie chce on podpisywać intercyzy, nie ma możliwości przerwania wspólnoty małżeńskiej przez jednostronne oświadczenie woli. W takiej sytuacji pozostaje więc tylko droga sądowa.
Co ciekawe, rozdzielność małżeńska czasem może powstać z mocy prawa – jeżeli jeden z małżonków został ubezwłasnowolniony, lub ogłosił upadłość.
Rozdzielność majątkowa na podstawie wyroku sądu
W przypadku, gdy miejsce pobytu jednego z małżonków jest nieznane, lub też nie wyraża on zgody na podpisanie intercyzy, pozostaje tylko jedno wyjście. Jest to rozdzielność majątkowa ustanowiona przez sąd. Stanowi o tym art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, musi jednak mieć ku temu ważne powody. Jakie to powody? O tym już zdecyduje sąd. Podkreślił to Sąd Najwyższy w 2020 roku (III CSK 105/20):
Nie jest możliwe wskazanie w sposób abstrakcyjny jednolitych kryteriów, które przemawiałyby za przyjęciem, że zachodzą ważne powody ustanowienia rozdzielności majątkowej, a ocena w tym zakresie zawsze będzie zależeć od uznania sądu uwzględniającego indywidualne okoliczności każdego przypadku. Wypowiedzi Sądu Najwyższego odnoszące się do tych kwestii są stosunkowo liczne, zawsze jednak opierają się na konkretnym stanie faktycznym.
Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną
Co ciekawe, możliwa jest również rozdzielność majątkowa z datą wsteczną. Jednak sąd mieć styczność z naprawdę solidnymi przesłankami, żeby zastosować ten wybieg prawny. Takie powody to na przykład jeden z małżonków zniknął (na przykład uciekł z kochanką) i zaciąga zobowiązania, aby realizować swoje marzenia. Jak jednak podkreślił w 2023 roku Sąd Najwyższy (I CSK 4573/22):
Orzeczeniu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych. Wspólność majątkowa jest przypisaną małżeństwu jego cechą ustrojową. Stąd też orzeczenie jej zniesienia może nastąpić tylko w okolicznościach wyjątkowych, a w żadnym wypadku nie wcześniej niż w dniu, w którym aktualnie staje się ustalenie istnienia ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. Ocena tych okoliczności przez Sąd zależy każdorazowo od konkretnych okoliczności faktycznych, gdyż musi mieć charakter zindywidualizowany.
