Rozdzielność majątkowa zwykle ustanawiana jest przez sąd nie wcześniej niż od dnia wniesienia pozwu. Nieraz jednak już na długo przed tym małżonkowie żyją osobno. W takiej sytuacji nie na rękę jest im uregulowanie kwestii majątkowych właśnie w ten sposób. Istnieje jednak jeszcze drugie rozwiązanie – rozdzielność majątkowa z datą wsteczną.
Po zawarciu małżeństwa co do zasady powstaje wspólność majątkowa
O ile małżonkowie nie mają żadnej umowy majątkowej, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi wspólność majątkowa. W efekcie istnieją wówczas w sumie 3 masy majątkowe – majątek osobisty męża, majątek osobisty żony oraz majątek wspólny.
Większość rzeczy nabytych w trakcie trwania małżeństwa trafia wówczas do majątku wspólnego. Znajdzie się w nim więc chociażby wspólnie zakupiony dom czy otrzymane wynagrodzenie. W skład majątku osobistego wejdą za to np. przedmioty otrzymane w spadku czy darowiźnie oraz te nabyte jeszcze przed zawarciem małżeństwa.
Jeśli natomiast małżonkowie zdecydują się na rozdzielność majątkową, sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Wówczas istnieją tylko dwa majątki – majątek osobisty męża i majątek osobisty żony. Nie oznacza to jednak, że rozdzielność majątkowa wpływa na dziedziczenie. Tak samo jak nie wyklucza współwłasności. Małżonkowie jak najbardziej mogą więc np. wspólnie kupić dom i w efekcie – mimo rozdzielności – każde z nich będzie jego współwłaścicielem.
W każdej chwili można wprowadzić rozdzielność majątkową
Małżonkowie równie dobrze mogą jednak zdecydować się na inne rozwiązanie niż ustawowa wspólność majątkowa i zawrzeć umowę. I choć zwykle kojarzy się ona z ograniczeniem czy wyłączeniem wspólności majątkowej, to na marginesie warto dodać, że czasami jej efekt jest wręcz odwrotny. Mąż i żona mają bowiem prawo postanowić, że chcą rozszerzyć wspólność majątkową, a więc np. ustalić, by w skład majątku wspólnego wchodziły dodatkowo elementy, które normalnie należałyby do majątków osobistych.
Zwykle jednak tego rodzaju umowy zawiera się właśnie po to, by wspólność majątkową ograniczyć albo nawet całkowicie wyłączyć. Na to rozwiązanie decydują się m.in. pary, w których jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. W ten sposób zmniejszają ryzyko związane z prowadzeniem biznesu. Rozdzielność majątkowa to także rozwiązanie stosowane przez te małżeństwa, w których jedna ze stron nierozważnie gospodaruje pieniędzmi. Można ustanowić ją zarówno przed ślubem, jak i już w trakcie trwania małżeństwa.
Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona także z datą wsteczną
Sama rozdzielność majątkowa nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów. Szczególnie gdy do jej ustanowienia dojdzie nie tyle ze względu na zawarcie umowy, co z uwagi na rozwód czy separację prawną. W takich sytuacjach wspólność majątkowa ustaje bowiem automatycznie, z mocy prawa.
I tutaj właśnie pojawia się problem. Do czasu ustanowienia rozdzielności zgromadzony majątek należy bowiem do obojga małżonków. A przecież nieraz zdarza się, że nim małżonkowie zdecydują się na rozwód, minie wiele miesięcy podczas których żyją osobno. Co więcej, nie brak par, które pozostają w separacji nawet całymi latami, z tym że nie w separacji prawnej, a jedynie faktycznej (więc tej nieuregulowanej na drodze sądowej). To, że już długo mąż i żona żyli osobno, dla kwestii majątku wspólnego nie ma jednak żadnego znaczenia.
W takiej sytuacji możliwa jest jednak rozdzielność majątkowa z datą wsteczną. Sąd ustali wówczas, że wspólność ustała już w momencie faktycznego rozstania, a nie dopiero w chwili orzeczenia rozwodu czy separacji. W ten sposób wszystkie składniki majątku nabyte między faktycznym rozstaniem a wyrokiem sądu będzie więc wyłączną własnością poszczególnych małżonków. Dzięki takiej rozdzielności można będzie też ograniczyć odpowiedzialność za powstałe w tym czasie długi.
Sąd uwzględni wniosek tylko w szczególnych przypadkach
Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną nie należy do prostych zadań. Można je bowiem przeprowadzić tylko z ważnych powodów.
Podstawowym z nich będzie ten wyżej wspomniany, a więc sytuacja, gdy małżonkowie wcześniej pozostawali już w separacji faktycznej, i nie zarządzali razem majątkiem. Wśród innych przyczyn mogących uzasadniać wniosek o rozdzielność z datą wsteczną wymienia się także długotrwałe zaniedbywanie obowiązków rodzinnych powodujące nieprzyczynianie się do powstawania majątku wspólnego czy jego trwonienie.
Jest jednak jeszcze jedno „ale”, a mianowicie kwestia ochrony interesów osób trzecich. Zanim sąd przychyli się do złożonego wniosku i argumentów małżonków, musi bowiem zbadać, czy wydane orzeczenie nie doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli zadłużonego małżonka.
