Z postępowaniem karnym sprzężonych jest szereg pojęć języka prawnego, które oznaczają konkretne instrumenty i instytucje istniejące w procesie karnym. W mowie potocznej, ale także tej, której używa się w mediach, nierzadko upraszcza się niektóre pojęcia, czasem nawet stosując je niestosownie do ich znaczenia. Tak też bardzo często ujrzeć można, że używa się zamiennie lub błędnie pojęć śledztwo i dochodzenie. Nie są to oczywiście synonimy. Czym więc się różnią? Śledztwo a dochodzenie.
Śledztwo a dochodzenie
Zarówno śledztwo jak i dochodzenie, odnoszą się do postępowania przygotowawczego, czyli tego, które poprzedza etap sądowy postępowania. Postępowanie przygotowawcze rozpoczyna się w momencie, gdy organ uprawniony do jego wszczęcia wyrazi uzasadnione podejrzenie, że doszło do przestępstwa. Sam proces karny per se nie jest jednak przedmiotem tego wpisu.
Postępowanie przygotowawcze jest etapem, w którym uprawnione organy, w znacznym uproszczeniu, próbują m.in. zbadać czy doszło do przestępstwa, wytypować sprawcę, zebrać dowody, a tym samym zgromadzić informacje będące podstawą do sporządzenia aktu oskarżenia (albo wniosku o warunkowe umorzenie postępowania). W zależności od okoliczności wymienionych w ustawie, postępowanie przygotowawcze prowadzi się w dwóch formach, tj. śledztwo i dochodzenie.
Dochodzenie
Dochodzenie prowadzi się w odniesieniu do „mniej poważnych” przestępstw. Dochodzenie prowadzi co do zasady policja, a nadzór nad nim prowadzi prokurator, który — jeżeli zechce — może stać się organem prowadzącym. Policja albo inny organ, który na mocy przepisów szczególnych może prowadzić dochodzenie, sporządza akt oskarżenia, który, po zatwierdzeniu przez prokuratora wpływa do sądu. Oskarżycielem publicznym, co oczywiste, na etapie sądowym jest prokurator, którego nieobecność na rozprawie nie wstrzymuje biegu postępowania. Sąd może jednak uznać, że obecność prokuratora jest obowiązkowa.
Zgodnie z artykułem 325b dochodzenie prowadzi się w sprawach, które są:
1) zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł;
2) przewidziane w art. 159, art. 254a i art. 262 § 2 Kodeksu karnego;
3) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 Kodeksu karnego, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł.
§ 2. Spośród spraw o przestępstwa wymienione w § 1 pkt 1 nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w art. 155, art. 156 § 2, art. 157a § 1, art. 165 § 2, art. 168, art. 174 § 2, art. 175, art. 181-184, art. 186, art. 201, art. 231 § 1 i 3, art. 240 § 1, art. 250a § 1-3, art. 265 § 3 oraz w rozdziale XXXVI, z wyjątkiem art. 297 i art. 300, i rozdziale XXXVII Kodeksu karnego.
Jak widać, dochodzenie prowadzi się w wypadku „mniej poważnych” przestępstw.
Śledztwo
Śledztwo prowadzone jest przez prokuratora, który może zlecić wykonanie niektórych czynności policji i innym uprawnionym do tego organom. Organem nadzorującym śledztwo jest prokurator nadrzędny (przełożony prokuratora prowadzącego). Akt oskarżenia musi być sporządzony przez prokuratora, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa. Postępowanie przygotowawcze zakończone w formie śledztwa bardzo często rodzi inne obowiązki, ale także uprawnienia. W znacznym uproszczeniu można stwierdzić, że śledztwo prowadzi się w wypadku najpoważniejszych spraw, jeżeli można w ogóle takiego określenia używać.
Udzielenie odpowiedzi na pytanie „kiedy prowadzi się śledztwo?” połączone jest również z właściwością sądu. Można oczywiście stwierdzić, że prowadzi się je w sprawach, w których nie prowadzi się dochodzenia, ale jest to stwierdzenie nieprecyzyjne.
Kiedy prowadzi się śledztwo?
Śledztwo prowadzi się we wszystkich sprawach, w których dla rozpoznania sprawy w postępowaniu jurysdykcyjnym właściwym sądem pierwszej instancji jest sąd okręgowy. Artykuł 309 Kodeksu postępowania karnego wskazuje wszystkie przesłanki, których zaistnienie warunkuje prowadzenie śledztwa. Prowadzi się je w sprawach:
1) w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego;
2) o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Ochrony Państwa, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego;
3) o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych;
4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia;
5) o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Sąd okręgowy jest właściwy do rozpoznania spraw z katalogu wymienionego w artykule 25 Kodeksu postępowania karnego, czyli w sprawach:
1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych;
2) o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140-142, art. 148 § 4, art. 149, art. 150 § 1, art. 151-154, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1-3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art. 287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego;
3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.
Z czego zbrodnią jest czyn, którego minimalne ustawowe zagrożenie karą pozbawienia wolności wynosi 3 lata.
Oczywiście ze śledztwem i z dochodzeniem wiąże się również szereg innych aspektów. Ich zupełne rozwinięcie jest jednak niemożliwe w krótkiej formie, gdyż proces karny jest niezwykle szeroki i, ze względu na duży stopień skomplikowania, niemożliwy do zwięzłego przedstawienia.
