Termin na odrzucenie spadku lub przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza wynosi 6 miesięcy od momentu, gdy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Można zastanawiać się, czy sądowe ogłoszenie o poszukiwaniu spadkobierców (w trybie art. 672 kodeksu postępowania cywilnego) nie sprawia, że termin ten biegnie dla wszystkich spadkobierców od momentu pojawienia się ogłoszenia.
Poszukiwanie spadkobierców przez ogłoszenie
Sąd przeprowadzając postępowanie spadkowe, wyczerpująco bada krąg spadkobierców. Nie można wydać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli nie ma pewności co do ilości spadkobierców. Przykładowo, zmarł Jan Kowalski, który miał trzech synów. Dwóch z nich mieszkało w rodzinnej miejscowości, trzeci wyjechał do USA i słuch po nim zaginął – zerwał kontakt z rodziną.
Po śmierci Jana Kowalskiego jego synowie chcą przeprowadzić postępowanie spadkowe. Sprawę znacznie utrudnia nieobecność trzeciego z nich, z którym od lat nie ma kontaktu. Teoretycznie można myśleć, że sąd wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, ustalając, że każdy z synów odziedziczył 1/3 majątku zmarłego. Nie może jednak tego zrobić, ponieważ nie wiadomo, czy trzeci z synów wciąż żyje.
Jeżeli jeden z synów nie żyje, teoretycznie pozostali dwaj dziedziczą po ojcu ½ majątku. Chyba że trzeci umarł i zostawił dzieci. Wtedy te wchodzą w jego miejsce i dziedziczą należną mu część spadku. Zbyt tutaj dużo niewiadomych, żeby sprawę zostawić bez wyjaśnienia, albo przynajmniej nie próbować jej wyjaśnić.
I tutaj właśnie ma zastosowanie przepis art. 672 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że jeżeli zapewnienia lub dowody nie są wystarczające, aby określić krąg spadkobierców, lub gdy nie udało się ustalić spadkobierców, sąd może wydać postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Takie ogłoszenie zawiera dane spadkodawcy, określa jego majątek i jest zamieszczane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a także podawane publicznie do wiadomości w ostatnim miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy. Dopiero po dochowaniu tych formalności, po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia, sąd wyznacza rozprawę. Jeżeli ktoś zgłosił się do sprawy, jest brany pod uwagę, a jeżeli nie, to stwierdza nabycie spadku przez ustalonych spadkobierców.
Termin na odrzucenie spadku a ogłoszenie o poszukiwaniu spadkobierców
W związku z instytucją poszukiwania spadkobierców przez ogłoszenie, pojawił się problem prawny, dotyczący terminów na odrzucenie spadku. Otóż jeżeli spadkobierca nie podjął żadnej czynności przez 6 miesięcy od momentu, gdy dowiedział się o powołaniu do spadku (a więc najczęściej od powzięcia wiadomości o śmierci spadkodawcy), odziedziczył on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
W orzecznictwie pojawił się problem z tym związany. Otóż zastanawiano się, czy publiczne ogłoszenie o poszukiwaniu spadkobierców nie sprawia, że spadkobiercy uznawani są za automatycznie zawiadomionych. Doprowadziłoby to do dosyć poważnych konsekwencji. Mianowicie, raczej nikt namiętnie nie czytuje Monitora Sądowego i Gospodarczego, a rodzina, która wyjechała (i zerwała kontakt) raczej nie śledzi najnowszych wiadomości z rodzinnej miejscowości. Oznaczałoby to, że można nabyć spadek (w dodatku na przykład obarczony długami) mimo braku wiedzy w tej sprawie. Sprawę wyjaśnił dopiero w 2023 roku Sąd Najwyższy, który w swojej uchwale (III CZP 155/22) uznał, że:
Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 w związku z art. 673 k.p.c.) nie wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu.
To dobra informacja dla wszystkich krewnych, którzy nie mają pojęcia, że czeka na nich spadek. Nawet ogłoszenie o poszukiwaniach spadkobierców nie zmienia ich sytuacji i mogą podjąć stosowne kroki dopiero w momencie, gdy faktycznie dowiedzą się o śmierci spadkodawcy.
