Przymusowe umieszczenie w DPS dotyczy osób, które z powodu choroby psychicznej lub niepełnosprawności intelektualnej nie są w stanie samodzielnie funkcjonować, nie mają opieki bliskich, a brak wsparcia zagraża ich życiu. W takich sytuacjach sąd opiekuńczy może zdecydować o umieszczeniu kogoś w placówce bez zgody osoby zainteresowanej.
Opinia biegłego nie zawsze doskonale odzwierciedla rzeczywistość
Podstawą wyroku była skarga złożona przez kobietę, która została przymusowo umieszczona w DPS-ie. Skarga dotyczyła zgodności art. 38 ust. 1 w związku z art. 39 ust. 1–3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z przepisami Konstytucji RP dotyczącymi wolności i ochrony godności osobistej.
Ustawa nie precyzuje w wystarczającym stopniu sposobu, w jaki sąd ma badać przesłanki przymusowego umieszczenia w DPS-ie. Skarżąca zwracała uwagę, że opinie biegłych bywają nieadekwatne do rzeczywistości, co ogranicza możliwość rzetelnej oceny sytuacji osoby chorej psychicznie lub z niepełnosprawnością intelektualną. I w związku z tym postulowała albo wykreślenie przepisu, albo jego doprecyzowanie, tak aby sąd obowiązkowo przeprowadzał bardziej restrykcyjną analizę stanu osoby i jej potrzeb opiekuńczych.
Sprawdź polecane oferty
RRSO 20,77%
Dobro osoby jako jedyne uzasadnienie ograniczenia wolności
Skarga dotyczyła głównie procedury i ogólnych przesłanek umieszczenia w ośrodku, a nie samej możliwości przymusowego pobytu. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że przymusowy pobyt w DPS-ie jest przykładem pozbawienia wolności i narusza prawo do wolności osobistej. Aczkolwiek, zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka takie postępowanie jest dopuszczalne wyłącznie, jeśli służy dobru osoby i gwarantuje jej pozostałe prawa.
Trybunał argumentował, że ograniczenie prawa do decydowania o własnym życiu nie jest nadużyciem w sytuacji, gdy brak opieki zagraża życiu osoby i gdy odmowa pobytu w DPS-ie generuje większe koszty publiczne, np. w formie hospitalizacji. Nadrzędnym celem państwa jest bowiem ochrona zdrowia i życia jednostki, czasem nawet wbrew jej woli.
Krytycy uważają, że traktowanie argumentów finansowych jako uzasadnienia ograniczenia wolności jest kontrowersyjne i sprzeczne z art. 30 polskiej konstytucji, czyli zasadą przyrodzonej godności. Zgodnie z konstytucją przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela i jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona to obowiązek władz publicznych.
