Jeszcze w tym roku czekają nas zmiany w testamentach szczególnych. Celem wprowadzanych regulacji ma być walka z fałszerstwem, które coraz częściej ma dotykać testamentów ustnych. Rewolucja dotknie też innych form testamentów, a także przepisów związanych z instytucją świadka ostatniego rozrządzenia.
Fałszerstwa testamentów ustnych mają zniknąć – kluczem dodatkowe przesłanki i krótszy czas obowiązywania rozrządzenia
Testament ustny to najczęściej wykorzystywana forma testamentu szczególnego. Zgodnie z obecnymi regulacjami przesłanki jego stosowania są dość ogólne. Wystarczy bowiem zaistnienie obawy rychłej śmierci albo szczególnych okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających sporządzenie testamentu w formie pisemnej. Zwłaszcza ta druga okoliczność ma być powodem nagminnych prób fałszowania testamentu. Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje więc zmiany, które mają temu zapobiec.
W projekcie ustawy, który pojawił się na rządowych stronach w końcówce ubiegłego roku dotychczasowe przesłanki mają zostać niejako połączone i zaostrzone. Tym samym sporządzenie testamentu ustnego będzie uzależnione od szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy oraz jednoczesną niemożność lub trudność sporządzenia testamentu w zwykłej formie.
Co więcej, po uchwaleniu przepisów testament ustny trzeba będzie potwierdzić niezwłocznie, nie później w ciągu miesiąca od dnia jego sporządzenia. To drastyczne zaostrzenie dotychczasowych regulacji, które na ten moment przewidują aż roczny termin na spisanie ostatniej woli testatora. Poza tradycyjnym podaniem daty i miejsca złożenia oświadczania, a także jego późniejszego spisania, konieczne ma być także podanie okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego. W sytuacji śmierci spadkodawcy treść testamentu ustnego nadal będzie mogła zostać potwierdzona także przed sądem. Odmiennie jak dotychczas termin nie wyniesie już jednak pół roku od otwarcia spadku, a zaledwie trzy miesiące od tego zdarzenia.
Testament podróżny do likwidacji, a wojskowy pojawi się w kodeksie cywilnym
W ramach proponowanych zmian z kodeksu cywilnego zniknie testament podróżny. O tym, że taka forma rozrządzenia jest archaiczna i nikomu niepotrzebna mówiło się już od dawna. Wystarczy z resztą wspomnieć, że nikt nie jest w stanie powiedzieć dlaczego w czasie podróży statkiem lub samolotem nagle ktoś chciałby sporządzać testament w obecności dowódcy i dwóch świadków. Równie dobrze może bowiem spisać testament w zwykłej formie. Na marginesie warto zresztą wspomnieć, że szansa na odnalezienie jednego i drugiego w przypadku katastrofy jest dość nikła.
Do kodeksu cywilnego przeniesiony ma zostać z kolei testament wojskowy. Ministerstwo Sprawiedliwości pierwotnie zastanawiało się nad jego likwidacją, jednak ostatecznie do tego nie dojdzie. Powodem ma być brak możliwości takiego skonstruowania testamentu ustnego, by spełniał wymogi także dla żołnierzy. Najważniejszą zmianą w tej formie rozrządzenia jest rozszerzenie możliwości jego sporządzenia nie tylko w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub przebywania w niewoli, ale także w czasie użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa.
Inne zmiany w testamentach szczególnych – krąg świadków ograniczony, termin obowiązywania krótszy
Zmian wymaga też krąg osób wykluczonych z bycia świadkiem testamentu szczególnego. Celem tych przepisów jest bowiem wyeliminowanie sytuacji, w których ostatnią wolę testatora spisuje osoba bezpośrednio zainteresowana udziałem w masie spadkowej. Tym samym w projekcie przewidziano, by do tego grona dołączyć osoby pozostające w nieformalnym związku ze spadkodawcą. Ponadto świadkiem nie będzie mógł być wspólnik spółki, której przypaść ma część spadku.
Istotnym będzie także skrócenie ogólnego czasu obowiązywania testamentów szczególnych z sześciu do trzech miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Ta zmiana ma być przejawem nacisku ustawodawcy na wyjątkową rolę testamentów szczególnych. Ze względu na swój odformalizowany charakter powinny one być dopuszczalne pod ścisłymi warunkami.
Proponowane zmiany należy oceniać pozytywnie. Prawnicy zgodnie twierdzą, że zwłaszcza zaostrzenie przesłanek do stosowania testamentu ustnego jest potrzebne. Termin wprowadzenia zmian zgodnie z pierwotnymi założeniami to drugi kwartał 2023 roku. Biorąc pod uwagę tempo prac trudno oceniać, czy uda się go dotrzymać. Wszystko wskazuje jednak na to, że tym razem nowe regulacje zostaną przyjęte bez większych wątpliwości co do ich słuszności.
