Jeśli posiadasz pupila, zapewne traktujesz go jak pełnoprawnego członka rodziny. Jednak to nie tylko przywilej i satysfakcja, ale także obowiązki i odpowiedzialność. Co w sytuacji, gdy niewinny pies sąsiada ugryzie Ciebie lub członka Twojej rodziny? Szkody wyrządzone przez zwierzęta zdarzają się często, zatem warto przyjrzeć się środkom ochrony prawnej przysługującej poszkodowanym takimi zdarzeniami.
Podstawą prawną dochodzenia roszczeń w takich przypadkach jest art. 431 kc, w myśl którego:
§ 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Osoby odpowiedzialne za szkody wyrządzone przez zwierzęta
Przyjmuje się, że odpowiedzialnym za szkody wyrządzone przez zwierzęta jest osoba, która je chowa. Oznacza to, że sprawuje nad takim zwierzęciem pieczę, dostarcza mu schronienia i pożywienia. Jednocześnie chowający nie musi być właścicielem zwierzęcia i pieczę nad nim sprawować może też jako jego posiadacz samoistny lub zależny, nawet w złej wierze. Posługiwanie się zwierzęciem zakłada wykorzystywanie go do realizacji własnego celu, co może łączyć się z jego chowaniem lub tylko z czasowym posiadaniem.
Warte uwagi jest też to, że nie tylko osoby fizyczne odpowiadają za szkody wyrządzone przez zwierzęta. Odpowiedzialność tę ponoszą również inne podmioty (np. osoby prawne). Ponadto osoby, które posługują się zwierzęciem w związku z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą czy zawodową również ponoszą odpowiedzialność cywilną zgodnie z art. 431 kc.
Szkody wyrządzone przez zwierzęta – zakres
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta opartą na art. 431 kc należy rozumieć w ten sposób, że szkoda podlega naprawieniu wtedy, gdy została wywołana w wyniku samoistnego zachowania się zwierzęcia. Nie wchodzi więc w grę szkoda, która została wywołana przez zwierzę kierowane przez człowieka (np. szczucie psa).
Naprawieniu będą podlegać zarówno szkody na mieniu, jak i szkody na osobie, tak w postaci szkód rzeczywistych (np. leczenie urazu po ugryzieniu przez psa), jak i w postaci utraconych korzyści (np. potencjalne zaplanowane dochody, które nie są możliwe do osiągnięcia wskutek pozostawania w izolacji po ugryzieniu).
Domniemanie winy w nadzorze nad zwierzęciem
Wina osoby chowającej zwierzę albo posługującej się nim jest domniemana. Co to oznacza? Ni mniej, ni więcej, że osoba odpowiedzialna nie wykonała obowiązków, jakie ją obciążały jako osobę chowającą zwierzę lub się nim posługującą.
Osoba ta jednak może uwolnić się od odpowiedzialności nie tylko, jeśli wykaże, że nie ponosi winy w nadzorze nad tym zwierzęciem ani ona, ani osoba, za którą ona ponosi odpowiedzialność. Osoba chowająca zwierzę, wykazując, że mimo braku winy do szkody i tak by doszło, również nie ponosi odpowiedzialności.
Do uwolnienia się od odpowiedzialności nie będzie wystarczające jednak wykazanie, iż w chwili wyrządzenia szkody zwierzę nie znajdowało się pod władzą odpowiedzialnego, gdyż uciekło albo zabłąkało się. Osoba chowająca zwierzę musiwykazać, iż nadzór nad zwierzęciem wykonywała z należytą starannością oraz że przedsięwzięto właściwe środki do zapobieżenia szkodzie. Wykazanie braku winy będzie udowodnienie wtedy, gdy dochowano należytych środków, aby zwierzę nie wyrządziło szkody lub aby nie zabłądziło lub nie uciekło.
Zasada słuszności
Zatem co zrobić, gdy zgodnie z art. 431 § 1 kc osoba chowająca zwierzę (nasz przysłowiowy sąsiad) uwolni się od odpowiedzialności za pogryzienie przez swojego psa przełamując domniemanie winy w nadzorze, a więc wtedy, gdy nie ponosi winy? Na ratunek przychodzi art. 431 § 2 kc.
W takiej sytuacji szkody wyrządzone przez zwierzęta mogą być naprawione na zasadzie słuszności. Oznacza to, że mimo braku winy, osoba chowająca zwierzę ponosi odpowiedzialność, gdy z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Istotnym czynnikiem (jednak nie decydującym) dla przyznania odszkodowania na podstawie art. 431 § 2 KC będzie sytuacja, w której stan majątkowy osoby chowającej lub posługującej się zwierzęciem jest istotnie lepszy od stanu majątkowego osoby poszkodowanej.
Podsumowanie
Nie musimy się zatem obawiać, gdy zostaniemy pogryzieni przez psa, gdyż środki ochrony prawnej przysługujące poszkodowanym są na tyle skuteczne (domniemanie winy w nadzorze), że praktycznie w większości przypadków uwolnienie się osoby chowającej zwierzę będzie bardzo utrudnione. Nawet jeśli do tego dojdzie i osoba ta wykaże swój brak winy, to zasada słuszności daje kolejną furtkę do dochodzenia roszczeń powstających wskutek szkody wyrządzonej przez zwierzęta.
