Wiedzy trzeba żądać od naukowców. Od polityków trzeba żądać chociaż uczciwości. Ale i wiedzy, i uczciwości zabrakło w bardzo ważnym unijnym dokumencie: Europejskim Planie Walki z Rakiem. Niektóre z jego punktów wyglądają tak, jakby europejscy politycy pisali je mając różowe okulary na nosie. Zwłaszcza jeśli chodzi o palenie tytoniu, powodujące już co piąty nowotwór u Europejczyków. Komisja Europejska widzi problem. Ale jej Plan zatrzymuje się w połowie drogi. Nie potrafi odpowiedzieć na pytanie: co zrobić z tymi palaczami, którzy nie chcą rzucić? Albo z tymi, których nie udaje się wyleczyć z choroby, jaką jest nikotynizm, więc wracają do palenia?
Palisz? Rzuć! Nie rzucasz? Twój problem
Tak to w skrócie wygląda. Europejski Plan Walki z Rakiem zaklina smutną europejską rzeczywistość, w której średnio u co piątego Europejczyka ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową jej przyczyną było palenie tytoniu. Mimo to papierosy nadal pali co trzeci. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wylicza, że w Europie pali 209 mln mieszkańców, czyli 29 proc. ludności kontynentu. To największy odsetek na świecie.
Dyskusja o tym, jak rozwiązać ten problem toczy się od lat. Już w 2014 roku, grupa 53 naukowców i ekspertów ds. zdrowia publicznego napisała list do WHO. Prosiła w nim o rozważenie wdrożenia polityki redukcji szkód wywołanych paleniem tytoniu, jako wsparcia w realizacji celów Ramowej Konwencji o Ograniczaniu Użycia Tytoniu (WHO Framework Convention on Tobacco Control). List do dziś został bez odpowiedzi. WHO nie chce nawet słuchać o możliwościach stosowania nikotynowych alternatyw dla papierosów w ramach walki z paleniem.
Na taką drogę wchodzi też Komisja Europejska. W Europejskim Planie Walki z Rakiem nie ma miejsca na redukcję szkód u palaczy, ani na jakiekolwiek mniej szkodliwe alternatywy. Jej ciało doradcze, czyli Komitet Naukowy UE ds. Zagrożeń dla Zdrowia, Środowiska i Pojawiających się Zagrożeń (SCHEER), na etapie konsultacji społecznych dotyczących oceny skutków korzystania z e-papierosów odnotowało 691 uwag ze strony liderów opinii świata naukowego. Wiele dotyczyło potencjału e-papierosów oraz innych produktów niespalających tytoniu w obszarze redukcji szkód u osób leczonych z nikotynizmu. Komitet nie uwzględnił jednak żadnego z nich.
Sprawa jest zatem prosta: albo całkowita abstynencja od nikotyny, albo śmierć. Bezwzględnie rzucenie palenia zawsze jest najlepszym wyściem. I wiedzą o tym sami palacze. A mimo to – większość z nich decyduje się palić dalej. Politycy albo naprawdę tego nie wiedzą, albo tylko udają, że nie wiedzą.
Hokus-pokus, czary-mary
Komisja Europejska przekonuje, że dzięki profilaktyce, wczesnemu wykrywaniu, diagnostyce, leczeniu i poprawie jakości życia za – uwaga! – 20 lat, odsetek palaczy w UE wyniesie maksymalnie 5 proc. Mniej więcej taki ma już dzisiaj Szwecja, stosująca redukcję szkód.
Europa od lat walczy z rakiem i paleniem tymi samymi metodami. Głównie – zakazami. Pomimo ich stosowania odsetek palących maleje w niezadowalającym stopniu. Z roku na rok rośnie za to liczba zgonów z powodu chorób nowotworowych. W ubiegłym zmarło na nie 1,3 mln Europejczyków. Samo założenie, że do 2040 roku w UE będzie 5 proc. palaczy brzmi zatem dość idealistycznie. Miałoby się to wydarzyć trochę jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Nie za bardzo wiadomo, jak taki cel osiągnąć. Również w Polsce, gdzie jest 8 mln palaczy, a działają 2 (słownie: dwie) poradnie rzucania palenia.
Europejski Cancer Plan nie wspomina słowem, co zrobić z palaczami, których nie udaje się wyleczyć z nikotynizmu. Albo z tymi, którzy w ogóle nie chcą się leczyć – i palą dalej. Są państwa, w których nawet takim „beznajdziejmym przypadkom” da się nieść pomoc właśnie dzięki programom redukcji szkód. Poza wspomnianą już Szwecją, to m.in. Norwegia, Wielka Brytania czy Francja. A poza Europą: Stany Zjednoczone czy Japonia.
W tych państwach lekarze zamiast podejścia „rzuć albo umrzesz”, proponują pacjentom podejście „rzuć albo spróbuj”. Jeśli pacjenci próbują rzucać, ale im nie wychodzi, to mogą próbować innych produktów z nikotyną, które nie spalają tytoniu. Bo to właśnie spalanie jest głównym problemem, którego trzeba się pozbyć. W jego trakcie powstaje najwięcej toksycznych i rakotwórczych związków, w tym substancje smoliste. W żadnym z produktów alternatywnych do spalania nie dochodzi. Dlatego mogą być mniej szkodliwe i rakotwórcze niż papierosy.
Nie ma żadnych dowodów? Ależ są, Watsonie!
Już w 2012 roku amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) w wytycznych dla branży tytoniowej stwierdziła, że programy redukcji szkód: „Mogą być cennymi narzędziami w wysiłkach podejmowanych na rzecz promowania zdrowia publicznego, poprzez zmniejszenie zachorowalności oraz śmiertelności związanej z używaniem wyrobów tytoniowych, szczególnie jeśli firmy w oparciu o przepisy wprowadzają odważne i innowacyjne zmiany w produktach”.
W tym samym duchu wypowiedział się brytyjski Royal College of Physicians: „Palenie papierosów jest silnie uzależniające i spowodowało już 100 milionów zgonów w XX wieku. W XXI wieku, jeśli tendencje związane z paleniem papierosów utrzymają się zgodnie z oczekiwaniami, z powodu palenia tytoniu umrze miliard ludzi. Wszystkim tym zgonom można jednak zapobiec. Sama nikotyna nie jest szczególnie niebezpieczna i gdyby można było ją dostarczać w akceptowalnej i skutecznej formie substytutu papierosa, udałoby się uratować miliony istnień ludzkich”.
Dzisiaj, według raportu The Global State of Tobacco Harm Reduction, już ponad 98 milionów osób na świecie korzysta z takich substytutów z nikotyną. Gdyby nie takie alternatywy, dalej paliliby oni papierosy. Globalnie najpopularniejsze są dziś e-papierosy: mają 68 mln użytkowników. 20 mln korzysta z podgrzewaczy tytoniu. A 10 mln wybiera inne produkty z nikotyną niespalające tytoniu, głównie snus, czyli tytoń w woreczkach do zażywania doustnego, który w Unii Europejskiej (poza Szwecją) jest zresztą zabroniony. Żeby nie było niedomówień – wszystkie te produkty nadal są szkodliwe i uzależniające. Ale czy szkodzą one tak samo, co papierosy? Nie. Wskazuje na to coraz więcej badań. Choćby trzy ostatnie, przeprowadzone przez instytucje rządowe podległe ministerstwom zdrowia w Wielkiej Brytanii, Holandii czy Japonii.
To brytyjskie, autorstwa agencji zdrowia publicznego Public Health England, stwierdza wprost: wystandaryzowane e-papierosy są mniej szkodliwe od papierosów. To już siódmy raport tej instytucji dokumentujący ten fakt. Rocznie około 50 tys. palących Brytyjczyków przechodzi na e-papierosy. To najpopularniejsza metoda wychodzenia z nałogu w tym kraju. To holenderskie, autorstwa instytutu zdrowotnego RIVM donosi, że podgrzewanie tytoniu wiąże się nawet z 25-krotnie mniejszym narażeniem organizmu na związki rakotwórcze w porównaniu z paleniem papierosów. I stwierdza, że ryzyko przedwczesnego zgonu na raka u osoby podgrzewającej tytoń może być mniejsze niż u palacza papierosów. Wreszcie, to japońskie, autorstwa tamtejszego Narodowego Centrum Onkologii szacuje, że przejście palacza z papierosów na podgrzewacze tytoniu – w badaniu wzięto pod uwagę Iqosa – powoduje nawet 10-krotny spadek ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej w porównaniu z tym, który dalej pali papierosy.
Europejski Plan Walki z Rakiem nie widzi jednak różnicy między paleniem papierosów a stosowaniem jakichkolwiek alternatyw wobec nich. I jedne, i drugie uznając za jednakowo szkodliwe.
Komisja Europejska, podobnie jak WHO, patrzy na takie substytuty wyłącznie przez pryzmat zagrożeń i uzależnień. Przez to umykają jej korzyści i szans na poprawę polityki zdrowotnej. Woli zbywać takie produkty milczeniem. I machać różdżką mówiąc, że sama profilaktyka za 20 lat załatwi sprawę. Niestety, to przykład myślenia życzeniowego, a nie naukowego.
Różowe okulary nie uchronią Europy przed rakiem. Może to zrobić tylko nauka.
