W sytuacji, gdy konsument zakupi towar posiadający wady, może złożyć reklamację. Do dyspozycji ma wówczas dwa rozwiązania. Jednym z nich (obok gwarancji) jest rękojmia przy sprzedaży towaru, czyli szczególny rodzaj odpowiedzialności sprzedającego.
Czym jest rękojmia przy sprzedaży?
Rękojmia to szczególny rodzaj odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Mogą być to zarówno wady prawne, jak i wady fizyczne. O wadach prawnych można mówić w dwóch przypadkach. Pierwszym z nich będzie sytuacja, w której przedmiot umowy nie stanowi własności sprzedaży, drugim – sytuacja, w której rzecz sprzedana obciążona jest prawami osoby trzeciej. Może mieć więc miejsce w przypadku, gdy sprzedana nieruchomość obciążona jest hipoteką albo gdy na rzeczy ruchomej ustanowiono prawo zastawu.
Wady fizyczne rzeczy
Reklamacja towaru kojarzy się jednak na ogół nie z wadami prawnymi, ale głównie z wadami fizycznymi rzeczy. Będą to więc takie wady, które wpływają na funkcjonowanie towaru czy sprawiają, że nie posiada on pewnych określonych cech. Ogólnie rzecz biorąc, wada fizyczna rozumiana będzie jako niezgodność towaru z umową. Najprościej więc wykazać ją poprzez porównanie stanu faktycznego z postanowieniami zawartymi w umowie.
Bardzo często jednak strony nie zawierają umowy pisemnej. Jak wówczas określić, czy występują wady fizyczne, a więc czy towar nie jest zgodny z umową? Wiele umów konsumenci zawierają poprzez przyjęcie oferty, na przykład tej zamieszczonej na stronie internetowej. Również taka oferta może więc być podstawą do dochodzenia swoich praw z tytułu rękojmi. Wady fizyczne towaru mogą być także stwierdzone, jeśli dołączono do niego specyfikację, a kupiona rzecz nie posiada parametrów w niej zawartych.
Reklamację można złożyć nawet w oparciu o reklamę
Wadliwość towaru można udowodnić także na podstawie przyrzeczenia publicznego. Zgodnie z artykułem 5561 § 2 Kodeksu cywilnego:
Jeżeli kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej, oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.
Przepis ten odnosi się głównie do reklam czy innych komunikatów, w których prezentowany jest towar. W praktyce oznacza to, że jeśli konsument podjął decyzję o zawarciu umowy na podstawie reklamy, w której wskazano jakąś cechę towaru, a towar tej cechy nie posiada, brak wspomnienia o tej cesze w ofercie nie zwalnia sprzedawcy z odpowiedzialności.
Przykładowo można sobie wyobrazić sytuację, w której farba reklamowana jest jako wodoodporna. Sprzedawca może nie zamieścić tej informacji w ofercie i sprzedawać produkt jako „zwykłą farbę”. Jeśli jednak konsument dokona zakupu i okaże się, że farba nie posiada cech wodoodporności, zastosowanie znajdzie rękojmia przy sprzedaży. Brak zapewnienia o wodoodporności w ofercie nie zwolni więc sprzedawcy z odpowiedzialności.
Kiedy jeszcze rzecz jest niezgodna z umową?
W § 1 tego samego artykułu wskazane są natomiast dodatkowe kryteria, które pomagają rozstrzygnąć, czy dana rzecz posiada wadę fizyczną, a więc czy zastosowanie znajdzie rękojmia przy sprzedaży. Przyjmuje się, że rzecz sprzedana jest niezgodna z umową jeśli:
- Nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia
- Nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewniał kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór
- Nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia
- Została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Towar bez określonych właściwości
Pierwsza sytuacja będzie mieć miejsce w przypadku, gdy towar nie posiada właściwości, które powinien mieć z samej definicji. Przykładem może być chociażby zakup towaru, który w ofercie nazwany jest „naczyniem żaroodpornym”, jednak pęka pod wpływem wysokiej temperatury. Z punktu widzenia konsumenta nie jest to więc rzecz użyteczna, a tym samym możliwe jest powołanie się na rękojmię.
Rękojmia przy sprzedaży będzie też znajdować zastosowanie, gdy towar nie posiada właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewniał. Tutaj najlepszym przykładem są produkty w proszku do samodzielnego przyrządzenia – chociażby zupki czy mieszanka składników do ciasta. Zdjęcie na opakowaniu zwykle przedstawia atrakcyjnie wyglądające danie mające zachęcić do zakupu. Po przygotowaniu efekt końcowy jest jednak zwykle daleki od zapewnień w postaci zdjęcia. Właśnie dlatego na opakowaniu umieszczane jest zastrzeżenie, że jest to tylko propozycja podania. Dzięki temu następuje zwolnienie od odpowiedzialności i takie zdjęcie nie będzie mogło być kryterium porównawczym przy ustalaniu, czy towar jest zgodny z umową.
Towar nienadający się do celu, o którym konsument poinformował sprzedawcę
O wadach fizycznych będzie można mówić także w przypadku, gdy kupujący przy zawarciu umowy poinformował sprzedawcę, że towar ma służyć do konkretnego celu, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia do jego przeznaczenia. Często kwestia ta pojawia się przy zakupie części zamiennych czy dodatkowych akcesoriów.
Konsument może na przykład poinformować sprzedawcę, że chce kupić etui do konkretnego modelu telefonu. Jeśli towar nie pasuje do danego urządzenia, a sprzedawca o tym nie poinformuje, zastosowanie znajdzie rękojmia przy sprzedaży. Rzecz będzie co prawda sprawna – w przypadku modelu telefonu, któremu jest dedykowana, spełniałaby swoje zadanie. Z punktu widzenia konsumenta jest jednak bezużyteczna.
Rzecz sprzedana w stanie niekompletnym
Ostatnia sytuacja wskazana w artykule 5561 dotyczy sytuacji, w której towar został sprzedany w stanie niekompletnym. W takim wypadku bardzo często rzecz wprawdzie działa, jednak zawartość opakowania jest niezgodna z umową albo informacjami od producenta zamieszczonymi w instrukcji czy na opakowaniu. Może tu chodzić na przykład o sprzedanie laptopa bez ładowarki czy telewizora bez pilota. Wprawdzie sprzęt będzie wówczas sprawny i można z niego korzystać, ale brak elementów stanowi niezgodność towaru z umową.
Rękojmia przy sprzedaży nie znajdzie jednak zastosowania w każdej sytuacji
Nie każda wada zakupionego towaru będzie jednak sprawiać, że sprzedawca poniesie odpowiedzialność z tytułu rękojmi. W innym wypadku mogłoby dojść do nadużywania praw konsumentów. Zgodnie z artykułem 559 Kodeksu cywilnego sprzedający odpowiedzialny jest tylko za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny związanej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Wada musiała więc istnieć w chwili wydania towaru, przy czym nie musiała ujawnić się od razu. Chodzi tu więc o tak zwane wady fabryczne, które mogą ujawnić się nawet po kilku miesiącach.
Sprzedawca nie będzie też odpowiadał z tytułu rękojmi za wady, o których kupujący wiedział w chwili zawarcia umowy. Jeżeli więc przed zawarciem umowy poinformuje on kupującego, że na przykład wspomniany już telewizor ma zarysowaną obudowę czy uszkodzony przycisk w pilocie i konsument posiadając tę wiedzę zgodził się zawrzeć umowę, nie będzie mógł później powołać się na tę wadę i realizować swoich uprawnień z tytułu rękojmi.
