Gdy małżonkom się nie układa, a jednocześnie nie chcą się rozwodzić, mogą zdecydować się na separację. W razie jej orzeczenia małżeństwo trwa nadal, ale zawieszeniu ulegają obowiązki stron. Skutki separacji pod wieloma względami są takie jak przy rozwodzie. Małżonkowie nie mogą jednak zawierać kolejnego związku małżeńskiego, a na ich wniosek separacja zostanie zniesiona.
Kiedy sąd orzeknie separację?
Zgodnie z artykułem 611 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd orzeknie separację, jeżeli nastąpił zupełny rozkład pożycia małżonków. Bada więc, czy między małżonkami ustały więzi duchowe, fizyczne i gospodarcze. Co ważne, rozkład pożycia nie musi być trwały, jak ma to miejsce w przypadku rozwodu. Separację można wiec uzyskać także, gdy istnieją widoki na to, że w przyszłości małżonkowie powrócą do wspólnego pożycia.
Jednocześnie nie mogą jednak zaistnieć przesłanki negatywne przewidziane w przepisach. Separacji nie orzeka się jeśli:
- wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub
- z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Sąd może orzec o winie lub zaniechać tego na wniosek małżonków
Orzekając o separacji, sąd oceni także, które z małżonków jest winne rozkładowi pożycia. Może zaniechać tego w przypadku, gdy separacja następuje na zgodny wniosek stron albo gdy małżonkowie wspólnie o to wniosą. Alimenty przy orzekaniu o winie będą przysługiwać – w zależności od tego, czy winne są obie strony, żadna czy tylko jedna z nich – w razie popadnięcia w niedostatek lub z powodu pogorszenia dotychczasowego standardu życia.
Separacja wywołuje wiele skutków na gruncie prawnym
Pod wieloma względami skutki separacji są takie same jak przy rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód. Przede wszystkim między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Tracą też uprawnienie do dziedziczenia po sobie w przypadku dziedziczenia ustawowego – na podstawie testamentu wciąż będzie to możliwe.
Sąd rozstrzyga ponadto o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, kontaktach z nimi oraz kosztach utrzymania i wychowania. Jeśli natomiast małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd decyduje także o sposobie korzystania z niego podczas wspólnego zamieszkiwania małżonków.
Główna różnica między separacją a rozwodem polega natomiast na tym, że małżonkowie wciąż pozostają w związku małżeńskim. Nie są więc w stanie zawrzeć kolejnego małżeństwa. Ponadto, jeśli wymagają tego względy słuszności, zobowiązani są do wzajemnej pomocy.
Separacja na zgodny wniosek lub w trybie procesowym
Separacja może być orzekana w dwóch trybach – nieprocesowym oraz procesowym. Pierwszy przypadek ma miejsce, gdy małżonkowie zgodnie wystąpią o separację i nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci. Wówczas sąd nie orzeka o winie i wydaje postanowienie.
W pozostałych sytuacjach – a więc gdy tylko jeden z małżonków wnosi o separację albo gdy małżonkowie wnoszą wspólnie, ale posiadają małoletnie dzieci – konieczny jest natomiast tryb procesowy. Orzeczenie separacji jest więc możliwe także, gdy drugi małżonek nie wyraża na to zgody. Wówczas będzie jednak próbował wykazać w postępowaniu dowodowym, że do zupełnego rozkładu pożycia wcale nie doszło.
Może także dojść do sytuacji, gdy jeden z małżonków zażąda separacji, a drugi rozwodu. W takim wypadku prowadzone jest postępowanie dowodowe. Jeśli wynika z niego, że rozkład pożycia jest nie tylko zupełny, ale i trwały – sąd orzeknie rozwód. Jeśli natomiast orzekanie rozwodu nie będzie dopuszczalne, a istnieją przesłanki do orzeczenia separacji, sąd orzeknie separację.
