Uznaje się, że małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny, który co do zasady jest trwały. Trwałość nie jest jednak równoznaczna z jego nierozerwalnością. Rozwiązanie, unieważnienie a nieistnienie małżeństwa — czym się od siebie różnią?
Rozwiązanie małżeństwa
Podstawową instytucją, która pozwala na przerwanie związku małżeńskiego, jest jego rozwiązanie poprzez rozwód. Jest to prawne zakończenie małżeństwa, jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Ów rozkład pożycia bada się na trzech płaszczyznach: duchowej, fizycznej i ekonomicznej. Żeby prawidłowo wszcząć procedurę rozwodową, należy powziąć pewne działania, ale całą procedurę dostatecznie wyjaśniliśmy w innym wpisie.
Zawarcie małżeństwa
Żeby zrozumieć różnicę między unieważnieniem a nieistnieniem małżeństwa warto wskazać, jakie są przesłanki wymagane do tego, aby mogło być ono zawarte. Zgodnie z art. 1 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.
Oczywiście inne przepisy pozwalają na zawarcie małżeństwa również przed duchownym. Warto jednak zwrócić uwagę na przesłanki, które niezbędne są do zawarcia małżeństwa
- zawierać związek małżeński mogą tylko mężczyzna i kobieta
- co do zasady oboje nupturientów musi być obecnych
- kandydaci na małżonków muszą złożyć zgodne oświadczenie woli o chęci zawarcia związku małżeńskiego — jednocześnie
- oświadczenie trzeba złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
Po spełnieniu powyższych przesłanek małżeństwo uznaje się za zawarte. Czy to oznacza, że ślub z siostrą lub teściową jest zgodny z prawem? Oczywiście, że nie.
Unieważnienie a nieistnienie małżeństwa
Oprócz przesłanek, które determinują powstanie małżeństwa, istnieją też pewne ograniczenia, czyli przeszkody małżeńskie, które szczegółowo opisaliśmy w innym wpisie.
W wypadku małżeństwa, w którym występują owe przeszkody, można żądać jego unieważnienia. Uprawnieni do żądania unieważnienia małżeństwa są małżonkowie, a czasami wszyscy ci, którzy mają w tym interes prawny.
Warto zauważyć, że jeżeli spełnione zostaną przesłanki zawarcia małżeństwa, to małżeństwo uznaje się za zawarte, chociażby obarczone było owymi przeszkodami. Można takie małżeństwo unieważnić, ale nie sposób jest stwierdzić, że nigdy nie istniało.
Stwierdzenie nieistnienia małżeństwa może mieć miejsce jedynie w wypadku niedopełnienia wypunktowanych w poprzednim akapicie przesłanek.
Zgodnie z art. 2 KRiO, z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa może wystąpić
[…] każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Reasumując, jeżeli spełnione zostaną przesłanki z art. 1 KRiO, to — niezależnie od wystąpienia przeszkód małżeńskich — małżeństwo zostaje zawarte. Wskazanie przeszkód małżeńskich może doprowadzić do unieważnienia małżeństwa, a jego nieistnienie może zostać ustalone jedynie w wypadku, gdy nie zostało ono prawidłowo zawarte.
Oczywiście obowiązkiem kierownika stanu cywilnego jest taka weryfikacja nupturientów, aby niemożliwe było wydanie aktu małżeństwa osobom, których małżeństwo można później unieważnić, bądź — co gorsza — uznać za nieistniejące.
