Zachowek to ułamek wartości tego, co dzieci otrzymałyby, gdyby rodzice nie pominęli ich w testamencie. Ma do niego też prawo potomstwo, któremu przekazano bardzo niewiele.
Wysokość zachowku po rodzicach
Zachowek jest wyliczany odrębnie dla każdej osoby. W czasie obliczania wartości pieniężnej, do której otrzymania ma prawo dziecko, bierze się pod uwagę:
- wysokość udziału w spadku, jeśli dziedziczyłoby zgodnie z ustawą,
- wiek,
- zdolność albo niezdolność do pracy.
Zachowek wynosi ½ udziału w spadku, jaki należałby się dziecku, jeśliby majątku nie przejęła osoba wpisana w testamencie, a dziedziczenie odbywało się tak, jak przewiduje to ustawa. W przypadku osób małoletnich oraz niezdolnych do pracy, wysokość zachowku jest wyższa. Wynosi wtedy ⅔ wartości spadku. Aby dokonać właściwego wyliczenia, mnoży się ułamek ½ bądź ⅔ przez substrat zachowku – jest to czysta wartość spadku. Są brane wówczas pod uwagę zapisy windykacyjne, a także wartości darowizn.
Art. 992. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Czy można uniknąć wypłaty zachowku?
Zachowek jest wypłacany przez spadkobiercę lub spadkobierców, którzy zostali obdarowani w testamencie przez spadkodawcę. W tym drugim przypadku, czyli jeśli jest więcej niż jeden spadkobierca, każdy z nich musi wypłacić tę samą kwotę. Możliwe jest uchronienie się przed zapłatą zachowku, ale tylko wtedy, gdy osoba starająca się o to świadczenie została wydziedziczona w testamencie.
Istnieją też sposoby, które pozwalają na obniżenie wartości zachowku. Można na przykład wystąpić do sądu z wnioskiem o jego zmniejszenie ze względu na tak zwane zasady współżycia społecznego. Wówczas przekonuje się sąd, że przyznanie świadczenia osobie do niego uprawnionej jest bardzo krzywdzące, bo na przykład nie utrzymywała ona kontaktów ze spadkodawcą. Również nie będzie ono przysługiwało, gdy osoba, której się należy, zostanie uznana za niegodną dziedziczenia. Warto mieć na uwadze, że o zachowek można starać się przez 5 lat od rozpoczęcia podziału spadku osoby zmarłej. Jeśli ten termin minie, dochodzi do przedawnienia – nie jest możliwe wtedy uzyskanie świadczenia. Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego:
§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli: 1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; 2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; 3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
