Wydziedziczenie członka najbliższej rodziny to dość drastyczne posunięcie. Nic dziwnego, że komuś może przyjść do głowy zmiana zdania. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy jednak wybaczamy wyrodnemu spadkobiercy. Odwołanie wydziedziczenia nie jest trudne ani skomplikowane. Ważne jednak aby pamiętać, by po takim geście pozostał jakiś trwały ślad.
Skuteczne odwołanie wydziedziczenia teoretycznie nie wymaga nawet sporządzania testamentu
Jak już wiemy, istotą wydziedziczenia jest pozbawienie członków rodziny prawa do zachowku, który bez tego gestu należałby im się z mocy kodeksu cywilnego. Środek ten ma charakter nadzwyczajny. Żeby jego dokonanie było skuteczne, wydziedziczany musi spełniać którąś z przesłanek wskazanych w art. 1008 przywołanej ustawy.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Co jednak w sytuacji, gdy zmieniliśmy zdanie? Może się w końcu zdarzyć, że znajdziemy w sobie dostatecznie dużo miłosierdzia względem wyrodnych najbliższych. Czas leczy rany, niektórzy ludzie są nawet w stanie zmienić swoje postępowanie. Ustawodawca zdaje sobie z tego sprawę, gdyż przepisy art. 1010 kodeksu cywilnego dokładnie określają skutki prawne aktu przebaczenia.
§ 1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Innymi słowy: przebaczenie stanowi przesłankę uniemożliwiającą późniejsze wydziedziczenie danej osoby i zarazem jest najprostszym sposobem na odwołanie wydziedziczenia. Jak jednak dokonać skutecznego aktu przebaczenia? Okazuje się, że istnieje prostszy i pewniejszy sposób.
W praktyce stosowny zapis w testamencie jest rozwiązaniem bezpieczniejszym i trudniejszym do podważenia
Wydziedziczenie następuje poprzez stosowny wpis w testamencie. Ten można w każdej chwili zmienić, a więc odwołanie wydziedziczenia również może nastąpić w dowolnie wybranym momencie. Stosowna zmiana testamentu na korzyść wydziedziczonego z punktu widzenia prawa właściwie kończy sprawę.
Odwołania wydziedziczenia nie trzeba uzasadniać. Jeżeli komuś robi to różnicę, to zmiana testamentu w tym celu nie wymaga użycia jakiegokolwiek sformułowania sugerującego faktyczne przebaczenie danej osobie. Pod względem prawnym nie ma to jednak większego znaczenia. Rezultat pozostaje taki sam.
W sytuacji, gdy przebaczenie nastąpiło bez dokonania zmian w testamencie, sytuacja się komplikuje. By było skuteczne, musi istnieć jakiś ślad na wykonanie przez nas takiego gestu. Mogą to być świadkowie, czy nawet dowody na normalizację stosunków pomiędzy nami a niegdyś wydziedziczonym. Bardzo możliwe jednak, że sprawę będzie musiał ocenić sąd. Dlatego właśnie testament jest rozwiązaniem po prostu bezpieczniejszym, zwłaszcza jeśli wybierzemy formę aktu notarialnego.
Kolejną istotną kwestią, o której trzeba pamiętać, jest możliwość podważenia testamentu. Odwołanie wydziedziczenia również może nastąpić pod wpływem błędu spadkodawcy, znajdowania się w stanie wyłączającym świadome podejmowanie decyzji, albo na skutek groźby lub przymusu. Tym samym nic nie stoi na przeszkodzie, by i taki zapis w testamencie skutecznie zakwestionować. Ustawodawca wprost zagwarantował także gwarancje dla osób bez zdolności do czynności prawnych. Nawet pozatestamentowy akt przebaczenia z ich strony wymaga dostatecznego rozeznania sytuacji po stronie spadkodawcy.
Jak już wspomniano, odwołanie wydziedziczenia nie pozwala nam ponownie wydziedziczyć niegodnego spadkobiercę za te przewiny, które mu przebaczyliśmy. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by ponowić wydziedziczenie w momencie, gdy taka osoba znowu wypełnia przesłanki uprawniające do pozbawienia jej zachowku. Warto jednak pamiętać, że przyczyny wydziedziczenia zawsze muszą jasno wynikać z treści testamentu.
