Trudna sytuacja opiekunów osób niepełnosprawnych. Grozi im ubóstwo

Opiekun osoby niepełnosprawnej to osoba, która udziela niepełnosprawnemu wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. W zależności od potrzeb osoba taka może pomagać w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, organizować specjalistyczną opiekę, czy też dbać o odpowiednie wsparcie emocjonalne. Takim opiekunem zwykle zostaje członek rodziny, który poświęca życie zawodowe, aby zająć się bliskim. Rekompensata za takie działania jest jednak zbyt niska, a opiekunowie osób niepełnosprawnych są zagrożeni ubóstwem, zwłaszcza gdy już osiągną wiek emerytalny.

Kim jest opiekun osoby niepełnosprawnej?

Opiekun osoby niepełnosprawnej to nieprofesjonalna pomoc dla niepełnosprawnego, najczęściej będąca tak obciążająca (albo nawet bardziej), co praca na pełen etat. W związku z tym państwo przewiduje rekompensatę finansową dla osób, które zdecydują się porzucić karierę zawodową, aby zająć się osobą niepełnosprawną.

Aby przeżyć, opiekując się niepełnosprawnym, opiekun osoby niepełnosprawnej może liczyć na świadczenie pielęgnacyjne, które w 2025 roku wynosi 3287 złotych i podlega corocznej waloryzacji. Co bardzo ważne, dzięki zmianom z 2024 roku świadczenie pielęgnacyjne można łączyć z pracą zarobkową.

Poza wspomnianym świadczeniem opiekun może liczyć również na specjalny zasiłek opiekuńczy, czy zasiłek dla opiekuna – w obu przypadkach w kwocie 620 złotych miesięcznie. Problemem jednak nie są kwoty zasiłków, a kwestie odprowadzania w tym czasie składek, które uprawniają do emerytury, a także wpływają na jej wysokość.

Ubóstwo kosztem pomocy

Sprawą problemów finansowych opiekunów osób niepełnosprawnych zainteresował się Rzecznik Praw Obywatelskich. Polacy skarżą się na regulacje, zgodnie z którymi za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Kwoty tych składek nie są jednak zbyt wysokie, a w dodatku ograniczone czasowo – składki są bowiem opłacane jedynie przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę. A taka sytuacja prowadzi do naliczania niskich emerytur osobom, które poświęciły życie, aby zająć się osobami niepełnosprawnymi. Jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich:

Opieka nad chorym członkiem rodziny, którego stan zdrowia wymaga całodobowej opieki, jest niezmiernie wyczerpująca i obciążająca opiekuna, zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym. W tym kontekście ważną kwestią jest wysokość otrzymywanego w przyszłości świadczenia emerytalnego. Ograniczenie okresu opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie dotyczy jednak osób, które nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę wsparcia osobie pobierającej świadczenia wspierające, określone w ustawie z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Składki opłacane są przez cały okres sprawowania opieki.

Propozycje zmian legislacyjnych Rzecznika Praw Obywatelskich

RPO opiekun osoby niepełnosprawnej powinien móc liczyć na lepsze zabezpieczenie, w związku z czym zwraca się do Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych, dzięki którym osoby opiekujące się niepełnosprawnymi, będą mogły liczyć na lepsze zabezpieczenie społeczne. Jak podkreśla Rzecznik:

Po wyczerpaniu okresu opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres odpowiadający minimalnemu okresowi uprawniającemu do najniższej emerytury, następuje utrata statusu ubezpieczonego. Śmierć opiekuna oznacza brak prawa do zasiłku pogrzebowego dla jego bliskich. Pozostaje to w ścisłym związku z okresem opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opiekunów. ZRPO prosi o stanowisko w kwestii podjęcia działań legislacyjnych odpowiadających oczekiwaniom osób wspierających bliskich z niepełnosprawnościami i pobierających z tego tytułu świadczenia opiekuńcze.