Wykorzystywanie prywatnych nagrań w postępowaniu sądowym, ma bardzo zgrabne określenie w doktrynie — owoce zatrutego drzewa. Określa ono wszystkie dowody pozyskane z naruszeniem prawa i zasad współżycia społecznego. Inaczej na te dowody będą patrzeć przepisy postępowania cywilnego, inaczej administracyjnego, a jeszcze inaczej karnego.
O ile w przypadku dwóch ostatnich postępowań sprawa jest dość klarowna. Przepisy wskazują dość wyraźnie zakres, w jakim takie dowody mogą być uznane. O tyle w przypadku postępowania cywilnego sprawa jest dość niejednoznaczna, co przekłada się na sporą rozbieżność w orzecznictwie.
Postępowanie cywilne nie wyraża wprost dopuszczalność takich dowodów. Kwestia dowodów pozyskanych z naruszeniem prawa jest przez przepisy po prostu pomijana. Skutkuje to rozbieżnością w orzecznictwie. Możemy w nim odnaleźć poglądy, które dopuszczają tego typu dowody, jak też stanowczo je odrzucają. Nie brakuje również orzeczeń, w których dowody te są dopuszczane pod pewnymi warunkami. Takimi warunkami mogą być np. okoliczność ich zdobycia, całokształtem sprawy, wpływu tych dowodów na przebieg postępowania, czy występowaniem innych dowodów. Jak łatwo zauważyć prywatne nagranie może więc stanowić dowód w postępowaniu cywilnym. Należy jednak zawsze mieć na uwadze okoliczności. To, co zostało dopuszczone w jednej sprawie, nie musi zostać dopuszczone w drugiej.
Prywatne nagrania w postępowaniu karnym
Owoce zatrutego drzewa jako dowody w postępowaniu karnym były przedmiotem dość burzliwej dyskusji. Ostatecznie przyjęto pewien kompromis, który wypośrodkowuje dwie tendencję. Art. 168a kpk przyjmuje zasadę dopuszczalności dowodów pozyskanych za pomocą czynu zabronionego lub z naruszeniem przepisów postępowania. Wyjątkiem są sytuacje uzyskania takiego dowodu w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, a także uzyskania takiego dowodu (przez kogokolwiek) w wyniku zabójstwa, w wyniku umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub w wyniku pozbawienia wolności.
Oznacza to, że tego typu dowody zostaną przez sąd wzięte pod uwagę, chyba że do ich uzyskania przyczynił się funkcjonariusz publiczny, czyli np. prokurator lub policjant. Wykonane przez pozostałe strony prywatne nagrania będą mogły spełnić swoją funkcję w postępowaniu karnym.
Dowody pozyskane z naruszeniem prawa w postępowaniu administracyjnym
Odmiennie kształtuje się kwestia dowodów pozyskanych z naruszeniem prawa w postępowaniu administracyjnym. Zgodnie z art. 75 § 1 kpa, jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W praktyce zasada ta wyłącza możliwość dopuszczenia dowodów sprzecznych z prawem. Ale trzeba mieć na uwadze, że w postępowaniu administracyjnym to organ administracji publicznej zbiera i rozpatruje cały materiał dowodowy.
Podsumowując, pozyskiwanie dowodów z naruszeniem prawa zakazane jest przede wszystkim w odniesieniu do organów państwowych. Zakaz ma być gwarancją dla obywateli oraz niwelować pewną nierówność między organem państwowym i zwykłym uczestnikiem postępowania. Jest również gwarancją oparcia rozstrzygnięcia o prawdę materialną.
