Współczesna polityka europejska jest znacząco kształtowana przez zjawisko populizmu, które zdobywa coraz więcej zwolenników. Szczególnie widoczne jest to w Polsce, gdzie według najnowszego Indeksu Autorytarnego Populizmu, poparcie dla partii o populistycznych tendencjach sięga prawie 45%, co jest jednym z najwyższych wskaźników w Europie.
Analiza przygotowana przez think-tank Timbro we współpracy z EPICENTER oraz Fundacją Wolności Gospodarczej, rzuca dość ponure światło na obecną sytuację polityczną kontynentu, nad którym zawisło widmo populistycznych koncepcji.
Populizm, zarówno o lewicowym, jak i prawicowym zabarwieniu, charakteryzuje się kreowaniem konfliktów między „ludźmi” a „elitami”, silnym nacjonalizmem oraz antykapitalizmem
Takie partie często stosują retorykę wrogą wobec Unii Europejskiej i dążą do osłabienia instytucjonalnych ograniczeń władzy. W Polsce wyniki wyborcze z 2023 roku pokazują, że prawie połowa populacji popiera takie ugrupowania, co sygnalizuje głęboką zmianę w krajobrazie politycznym.
W raporcie podkreśla się, że w ostatnich latach obserwuje się tendencję do „zarażania” polityki gospodarczej ideami populistycznymi, które odchodzą od zasad wolnego rynku. Wskazuje się także, że populizm coraz bardziej przybiera na sile w aspektach gospodarczych, promując politykę protekcjonistyczną i duże, redystrybucyjne państwo opiekuńcze. To odzwierciedla zmiany w podejściu do polityki handlowej oraz obronę państwowych interwencji ekonomicznych.
Pomimo rosnącego poparcia dla populizmu, raport zauważa również rekordowy wzrost poparcia dla partii liberalnych w Europie, osiągając 12,3% w 2023 roku. Ta tendencja może wskazywać na próby zrównoważenia rosnącej mocy populistów, choć w Polsce wyniki dla liberałów pozostają znacznie niższe.
Główne wnioski z raportu:
- Średnie poparcie dla partii lewicowych i prawicowych propagujących ideologie populistyczne lub autorytarne wynosi 26,9% i od kilku lat utrzymuje się na historycznie wysokim poziomie;
- Pięć krajów o najwyższym poparciu dla partii populistycznych i/lub autorytarnych to Węgry, Włochy, Francja, Grecja i Polska;
- Najniższe poparcie dla partii populistycznych odnotowano w Chorwacji, Portugalii, Wielkiej Brytanii, Luksemburgu i Malcie;
- Poparcie dla populizmu jest na bezprecedensowo wysokim poziomie. Według informacji z marca 2024 roku partie populistyczne i/lub autorytarne zasiadają w ośmiu rządach krajów europejskich;
- Pomimo rosnącej fali populizmu poparcie dla partii liberalnych osiągnęło rekordowy poziom 12,3% w 2023 roku, kontynuując wzrost rozpoczęty w 2010 roku.
Indeks Autorytarnego Populizmu wskazuje także, że rządy populizmu rzadko dotrzymują swoich obietnic, co często prowadzi do pogłębienia problemów, których miały się zająć, takich jak imigracja czy wzrost gospodarczy. Takie niepowodzenia tworzą sprzyjające warunki dla wzrostu lub utrwalenia się partii populistycznych władzy.
Obserwacja rosnącej popularności populizmu w Europie oraz jego wpływu na demokrację i gospodarkę rzuca światło na wyzwania stojące przed obrońcami liberalnej demokracji. Wyniki dość klarownie pokazują, że populizm nie jest jednorodnym zjawiskiem, ale raczej szeroką kategorią, która obejmuje różne stopnie radykalizmu i ekstremizmu, od lewa do prawa, co zmusza partie mainstreamowe do adaptacji lub przeciwdziałania tym trendom.
