W 1998 roku ówczesny rząd powołuje komisję ekspercką, której zadaniem jest rozwiązanie problemu narkotykowego. Zostaje opracowana rewolucyjna polityka narkotykowa oparta na filozofii redukcji szkód. Podstawą i rdzeniem reformy jest dekryminalizacja posiadania niewielkich ilości narkotyków na własny użytek. Ponadto zalecono ulepszenie programów edukacji i leczenia osób uzależnionych.
2001 - rok wielkich przełomów
W lipcu 2001 roku portugalski parlament przyjmuje strategię komisji eksperckiej w celu rozwiązania problemu narkotykowego. W efekcie przestano karać za posiadanie umownie przyjętych dawek wystarczających na dziesięć dni używania. Jest to 25 gramów marihuany, 5 gramów haszyszu, 2 gramy kokainy i 1 gram heroiny. Jest jednak pewien haczyk.
W przypadku zatrzymania przez policję osoby posiadającej narkotyki we wspomnianych wcześniej granicach, narkotyki zostają skonfiskowane, jednak posiadający nie jest wpisywany do rejestru karnego, a tylko do kartoteki policyjnej. Następnie jest kierowany do tzw. Komisji Odwodzenia. Przy przekroczeniu granic dopuszczalnych, sprawa jest kierowana do sądu.
Co robi Komisja Odwodzenia? Ustala ona powody, dla których skierowana osoba zażywa narkotyki, składane są zapytania o jej pracę, środowisko, w którym przebywa. Ponadto uświadamia się konsumentowi narkotyków szkodliwość substancji, które posiadał, zalecenie ewentualnego leczenia oraz ostrzeżenie przed konsekwencjami kolejnych spotkań z Komisją.
Leczyć, a nie karać
W przypadku niestawienia się przed Komisję Odwodzenia, można zastosować sankcje administracyjne pokroju grzywny, utraty prawa jazdy czy nakazu prac społecznych. Po pierwszym spotkaniu z Komisją zazwyczaj nie nakłada się żadnych kar.
Co w przypadku kolejnych spotkań z Komisją? Za drugim razem najczęściej stosuje się karę w granicach 30-40 euro. Kolejne spotkania z Komisją Odwodzenia kończą się zazwyczaj karą prac społecznych, nakazem regularnego zgłaszania się przed Komisję, wstrzymanie wypłat z pomocy społecznej czy obowiązkiem podjęcia terapii. W przypadku stwierdzenia, że dana osoba nie tylko posiada narkotyki, ale nimi handluje, sprawa trafia do sądu, ponieważ to w świetle portugalskiego prawa jest nielegalne.
(Nie)oczekiwane skutki
Liczba nowych zakażeń wirusem HIV spadła ze 104,2 przypadków na milion w 2001 roku do zaledwie 4,2 w 2015 roku. Spadła liczba chorych na wirusowe zapalenie wątroby i liczba zgonów spowodowanych przedawkowaniem. Spadła liczba skazywanych przestępców za sprzedaż, produkcję czy przemyt narkotyków. Zmniejszył się odsetek nieletnich uzależnionych od narkotyków.
Zmniejszeniu uległa nawet skala prostytucji. Ceny narkotyków na czarnym rynku również spadły, przez co produkcja i handel przestały być tak opłacalne, jak wcześniej. Mimo obaw, Portugalia nie stała się miejscem tzw. narkoturystyki. Wzrosła społeczna świadomość czy liczba narkomanów szukających pomocy wyjścia z uzależnienia.
Przepisy ochroniły młodych
Odsetek młodzieży w wieku 16-18 lat, która przynajmniej raz w życiu próbowała heroiny spadł z 2,5% w 1999 do 1,8% w 2005 roku. Wzrosła liczba osób zgłaszających się na leczenie: 5124 w 2007, 7019 w 2008 i 7643 w 2009. W roku 2010 liczba osób leczących się z uzależnień osiągnęła rekord – ponad 40 tysięcy. Mimo tego liczba osób zażywających narkotyki spadła, obecnie utrzymuje się mniej więcej na poziomie średniej europejskiej.
W 2009 roku Cato Institute stwierdził:
