Wszechobecny wzrost cen nie pozostał obojętny na koszty pobytu w domach pomocy społecznej. Stanowi to poważne wyzwanie dla osób, które ustawowo są zobowiązane do ponoszenia odpłatności. Na szczęście istnieje możliwość uzyskania zwolnienia z odpłatności i to jeszcze przed jej ostatecznym ustaleniem.
Osoby zobowiązane do ponoszenia odpłatności
Pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej jest co do zasady odpłatny. Przepisy ustawy o pomocy społecznej w sposób precyzyjny określają, kto jest zobowiązany do ponoszenia tej odpłatności. W pierwszej kolejności obowiązek obciąża samego mieszkańca, następnie jego małżonka oraz zstępnych i wstępnych. Na samym zaś końcu, obowiązek ponoszenia odpłatności obciąża właściwą gminę. I o ile odpłatność dla mieszkańca ustala się w drodze decyzji, to inne zasady dotyczą ustalania odpłatności dla jego najbliższych. Małżonek, zstępni i wstępni ponoszą odpłatność zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej:
Kierownik ośrodka pomocy społecznej albo dyrektor centrum usług społecznych, o którym mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości.
Jeśli jednak osoba zobowiązania do odpłatności odmówi zawarcia umowy, to w sprawie zostanie wydana decyzja. Nie można jej ignorować. W przypadku nie ponoszenia odpłatności wynikającej z decyzji, opłaty te zastępczo wniesie właściwa gmina. Jest ona jednak uprawniona do ściągnięcia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wydatków, które poniosła.
Zwolnienie z odpłatności
W ustawie o pomocy społecznej przewidziano szereg zwolnień z ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej. Aby je uzyskać, co do zasady koniecznym jest złożenie wniosku o zwolnienie z odpłatności. Dotychczasowa treść przepisów utrwaliła interpretację zgodnie z którą wniosek taki mógł zostać złożony dopiero po ostatecznym ustaleniu odpłatności. Wydaje się to logiczne, że aby zwolnić kogoś z odpłatności, najpierw należy tą odpłatność ustalić. Skoro zatem ustalenie odpłatności następuje w drodze umowy albo decyzji, to dopiero po odpowiednio jej zawarciu albo wydaniu, można było złożyć wniosek o zwolnienie z odpłatności. Zmiana przepisów w tym zakresie (art. 64 ustawy o pomocy społecznej) nastąpiła 4 października 2019 r.
W wyniku zmiany brzmienia art. 64 u.p.s. (…) pogląd o ograniczeniu w tym przepisie kręgu osób uprawnionych do ubiegania się o zwolnienie z opłaty do osób wnoszących opłatę stał się nieaktualny. Skarżący w toku postępowania administracyjnego był zatem uprawniony do ubiegania się o zwolnienie z opłat. – wyrok NSA z dnia 19 września 2023 r., I OSK 1864/21
Nie zmieniło to jednak od razu praktyki organów do spraw pomocy społecznej. Często nie chciały one rozpatrywać w sposób merytoryczny wniosków o zwolnienie z opłaty, złożonych w toku postępowania o jej ustalenie. Najczęściej w odpowiedzi na taki wniosek, odmawiano wszczęcia postępowania wskazując, że nie można wydać decyzji o zwolnieniu przed ustaleniem wysokości samej opłaty. Doprowadziło to do sytuacji, w której kwestią tą, musiały zająć się sądy administracyjne.
Strona obowiązana do wnoszenia opłaty może złożyć wniosek o zwolnienie z tej opłaty częściowo lub całkowicie w toku postępowania o ustalenie wysokości opłaty. Organ jest wówczas zobowiązany do orzeczenia o zwolnieniu z opłat w decyzji ustającej ich wysokość -wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2023 r., I OSK 318/22
W chwili obecnej nie powinno zatem być w powyższym zakresie już żadnych wątpliwości. Wniosek o zwolnienie z ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, bezsprzecznie można złożyć jeszcze przed ostatecznym ustaleniem jej wysokości.
