Darowizna nie musi obowiązywać raz na zawsze. Można odwołać ją z kilku powodów. Problem pojawia się jednak, kiedy obdarowany zdążył już wcześniej zapłacić odpowiedni podatek. Czy odwołanie darowizny wywołuje jakieś skutki podatkowe i w takim wypadku można domagać się zwrotu zapłaconej kwoty?
Przepisy dzielą obdarowanych na kilka grup podatkowych, ustalając odpowiednie limity kwoty zwolnionej od podatku. W przypadku jej przekroczenia należy odprowadzić określony podatek. W tym zakresie przewidziano jednak wyjątek dla najbliższych. Osoba należąca do tzw. zerowej grupy podatkowej może zostać zwolniona z obowiązku podatkowego nawet, gdy umowa darowizny będzie dotyczyć wartości przekraczającej próg podatkowy. Wystarczy, że dokona odpowiedniego zgłoszenia w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeśli jednak nie dotrzyma terminu albo nie należy do kręgu najbliższych dla darczyńcy, musi odprowadzić podatek. I tutaj właśnie pojawia się problem, bo darowiznę w niektórych przypadkach można odwołać.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Przepisy dopuszczają zarówno odwołanie darowizny jeszcze nie wykonanej, jak i takiej, którą darczyńca już przekazał innej osobie. Pierwszy przypadek odnosi się do sytuacji, kiedy w wyniku dokonania darowizny doszłoby do pokrzywdzenia darczyńcy – na przykład jego stan majątkowy uległ zmianie, chociażby w efekcie choroby czy utraty pracy. Jeśli wówczas dokonanie darowizny nastąpiłoby z uszczerbkiem dla jego utrzymania albo z uszczerbkiem dla ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych, może ją odwołać.
Art. 888 Kodeksu cywilnego przewiduje także odwołanie darowizny, kiedy ta została już wykonana. Jest to uzasadnione, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Chodzi tu o takie zachowanie, które należy uznać za bardzo niewłaściwe i krzywdzące – na przykład okradzenie darczyńcy.
Odwołanie darowizny a skutki podatkowe
Mogłoby się wydawać, że odwołanie darowizny powinno pociągać za sobą także możliwość żądania zwrotu zapłaconego podatku. W praktyce jednak jest inaczej. Odwołanie darowizny nie wpływa bowiem na ważność samej umowy. A to oznacza, że zgodnie z obowiązującymi przepisami obdarowany ma obowiązek zapłacenia podatku. Przeniesienie własności danego przedmiotu na darczyńcę (wskutek odwołania darowizny) podobnie jak przeniesienie własności na inną osobę nie zwalnia z obowiązku zapłaty podatku. Potwierdza to zresztą orzecznictwo, w tym chociażby wyrok NSA w Lublinie z dnia 12 stycznia 1998 roku (I SA/Lu 1/97).
Jeśli natomiast chodzi o konsekwencje podatkowe dla darczyńcy, to po jego stronie zwrot darowizny nie będzie stwarzał obowiązku zapłaty podatku. Odwołanie darowizny powoduje bowiem, że obdarowanego uważa się za bezpodstawnie wzbogaconego. Tym samym ma on obowiązek zwrócenia rzeczy, która się mu nie należy. W takim wypadku trudno więc mówić, że darczyńca, odzyskując swoją własność, sam otrzymał darowiznę. Nie jest to bowiem przysporzenie majątkowe, a jedynie przywrócenie stanu pierwotnego.
