Prawo do emerytury – te wymogi znają wszyscy
Podstawowym warunkiem otrzymania emerytury jest osiągnięcie ustawowego wieku emerytalnego oraz posiadanie odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego, czyli tzw. stażu pracy. W Polsce wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn (poza wyjątkami – opisanymi w przepisach szczególnych, kiedy prawo do emerytury powstaje wcześniej).
Oprócz wieku kluczowy jest także staż pracy – w zależności od roku urodzenia, aby otrzymać emeryturę, należy mieć od 20 do 25 lat udokumentowanego okresu składkowego i nieskładkowego. Przykładowo, jeśli kobieta ma 60 lat i 20 lat składek, może ubiegać się o emeryturę, jednak jej wysokość będzie proporcjonalna do zgromadzonego kapitału emerytalnego i składek.
Renta przysługuje osobom, które nie są w stanie podjąć pracy ze względu na stan zdrowia lub osoby, które utraciły bliskiego żywiciela rodziny (renta rodzinna). W przypadku renty z tytuły niezdolności do pracy osoba ubiegająca się o rentę musi posiadać orzeczenie o niezdolności do pracy i wykazać odpowiednie okresy składkowe i nieskładkowe – w tym przypadku są one uzależnione od wieku.
Sprawdź polecane oferty
RRSO 19,91%
Przykładowo, osoba, która nie ukończyła 20. roku życia, nie musi udowodnić żadnych okresów składkowych i nieskładkowych, jednak osoba po 30. roku życia musi wykazać o najmniej 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ciągu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku (lub też przed powstaniem niezdolności do pracy). Okresów tych nie trzeba wykazywać, jeżeli przyczyną niezdolności jest wypadek w pracy, lub wypadek w drodze do, lub z pracy.
Z kolei renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Prawo do renty lub emerytury w drodze wyjątku
Chociaż powyższe wymogi wydają się restrykcyjne, prawo emerytalne i rentowe ma również swoje bardziej ludzkie oblicze – zostało one wyrażone w art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z nim:
Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą — ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek — podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.
Czym jednak są takie „szczególne okoliczności”, które sprawiają, że prawo do renty, bądź innego świadczenia może zostać przyznane? Tutaj sytuacja się komplikuje i to do tego stopnia, że temat ten rozstrzygają sądy. Przede wszystkim okoliczności muszą być nietypowe, niezależne od ubezpieczonego i niezawinione przez niego. Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 2025 roku (II SA/Wa 1495/24):
Za szczególne okoliczności uważa się wydarzenia o charakterze nadzwyczajnym, czyli takie, które wbrew zamiarom i woli ubezpieczonego stanowią niemożliwą do przezwyciężenia przeszkodę do kontynuowania zatrudnienia. Na szczególne okoliczności składają się wyłącznie zdarzenia niezależne od ubezpieczonego. Chodzi tylko o zdarzenia albo trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodów ich skutków niemożliwych lub obiektywnie trudnych do przezwyciężenia. Szczególne okoliczności to okoliczności obiektywne, niezależne i niezawinione przez ubiegającego się o świadczenie w drodze wyjątku. Pojęcie "w drodze wyjątku" nie dotyczy zatem wyjątkowych potrzeb czy niedostatku, sytuacji życiowej starającego się o to świadczenie. Nie chodzi tu o każdy przypadek nieotrzymania świadczenia w trybie zwykłym, lecz o taki, który mieści się w zakresie pojęcia "szczególnych okoliczności", czyli takich zdarzeń, które na gruncie ustawy o emeryturach i rentach z FUS ograniczają, utrudniają czy wręcz udaremniają możliwość wypracowania wymaganego okresu ubezpieczenia, uprawniającego do otrzymania świadczenia na zasadach ogólnych. Zaistnienie tego rodzaju zdarzeń winno usprawiedliwiać brakujący do wymaganego staż ubezpieczeniowy.
Oznacza to, że osoby, które nie były zainteresowane pracą, nie chciały zwiększać swoich kwalifikacji, bądź wolały zajmować się butelką alkoholu, zamiast poszukiwaniem zatrudnienia, na przyznanie świadczenia w drodze wyjątku nie mają co liczyć.
