Uprawnienia Straży Miejskiej od dawna budzą kontrowersje. Owszem, strażnicy miejscy chodzą w mundurach, jednak ich uniform służbowy ma za zadanie wyróżniać ich na ulicy i nie wiąże się z uprawnieniami, tożsamymi dla policji, czy wojska. Straż Miejska korzysta więc z określonych uprawnień, jednak nie tak szerokich jak policja – nie ma prawa m.in. do legitymowania obywateli.
Pracownik Straży Miejskiej to funkcjonariusz publiczny
Przede wszystkim należy odróżnić formę zatrudnienia strażnika miejskiego od przedstawicieli takich formacji jak policja, wojsko, czy straż pożarna. Strażnik miejski jest pracownikiem – pomiędzy nim, a odpowiednią jednostką organizacyjną jest zawierana standardowa umowa o pracę. W przypadku służb mundurowych (w rozumieniu potocznym, a więc związanym z przywilejami) mowa o stosunku służby, tutaj nie dochodzi do zawarcia umowy o pracę, a o przedstawienie aktu mianowania, wtedy dana osoba staje się funkcjonariuszem (np. przytaczanej już policji).
Strażnik miejski jest więc pracownikiem, który pomimo stroju łudząco podobnego do umundurowania policjanta, nie korzysta z dodatkowych uprawnień (na przykład mundurowy dodatek do pensji, czy wcześniejsza emerytura). Nie ma również uprawnień takich jak policjant (chociaż może wypisać mandat), nie korzysta również z dodatkowej ochrony. Wciąż jest jednak funkcjonariuszem publicznym (art. 23 ustawy o strażach gminnych), tak więc na przykład za atak na niego sprawcy grozi wyższa kara, niż za atak na przykład na stolarza. Funkcjonariuszami publicznymi są jednak również urzędnicy, czy nauczyciele, tak więc wcale nie zrównuje to strażników miejskich z policjantami.
Uprawnienia Straży Miejskiej – spore, ale z ograniczeniami
Straż Miejska ma dosyć specyficzne uprawnienia, które z jednej strony mogą wydawać się szerokie, z drugiej jednak na strażników miejskich nałożono sporo ograniczeń. Przede wszystkim należy odnieść się do art. 10 ustawy o strażach gminnych, który stanowi, że strażnicy miejscy wykonują zadania w zakresie ochrony porządku publicznego, wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego. Ważna wzmianka o Straży miejskiej znajduje się również w ustawie prawo o ruchu drogowym (art. 129b), gdzie jasno wskazano, że strażnik miejski może wykonywać kontrole ruchu drogowego.
Strażnik miejski może realizować swoje zadania przez udzielanie porzuceń, nakładanie grzywny za określone wykroczenia, ujęcie danej osoby (w uzasadnionych przypadkach), czy też legitymowania osób. Ten ostatni aspekt jest szczególnie intrygujący, ponieważ owszem – strażnik miejski może zażądać od konkretnej osoby okazania dokumentu tożsamości, jednak jeżeli ta osoba odmówi, to strażnik miejski nic z tym nie może zrobić, bowiem nie ma prawa ukarać delikwenta za popełnienie tego wykroczenia.
Straż Miejska próbuje skarżyć zachowanie legitymowanego, RPO składa kasację
Powyższe rozważania dotyczą sprawy, która w drugiej instancji zakończyła się w 2023 roku. Mężczyzna zaparkował samochód w sposób niedozwolony w strefie zamieszkania, a w siedzibie Straży Miejskiej (gdzie zapewne udał się w związku z blokadą na kole) odmówił podania swoich danych osobowych.
Straż Miejska skierowała sprawę do sądu, gdzie Sąd Rejonowy stwierdził, że mężczyzna jest winny nieprawidłowego parkowania i odmówienia okazania dokumentów. Sąd Okręgowy wyrok utrzymał w mocy, na co nie zgodził się Rzecznik Praw Obywatelskich. Zdaniem RPO bowiem Straż Miejska nie ma prawa do ukarania kogokolwiek za odmowę okazania dokumentów, w związku z tym nie można takiego zarzutu podnieść w sądzie, w momencie kiedy skarżącym jest właśnie SM. Kasacja trafiła do Sądu Najwyższego, jednak jej finał jest do przewidzenia.
Gdyby na miejsce została wezwana policja, odmowa okazania dokumentów skutkowałaby ukaraniem. Jednak Straż Miejska takich uprawnień nie ma, nie może więc domagać się zasądzenia kary za ten czyn w sądzie – w tym miejscu brak bowiem skargi uprawnionego oskarżyciela.
Za jakie wykroczenia może ukarać strażnik miejski?
Strażnik miejski, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, może nałożyć mandat za:
- Lekceważenie Narodu Polskiego i konstytucyjnych organów,
- Nieopuszczenie zbiegowiska publicznego,
- Zakłócenie spokoju lub porządku publicznego,
- Naruszenie przepisów o zgromadzeniach,
- Naruszenie przepisów porządkowych,
- Kąpiel w miejscu zabronionym,
- Publiczna zbiórka ofiar bez zgłoszenia,
- Żebractwo w miejscu publicznym,
- Nielegalne wykonywanie działalności gospodarczej,
- Sprzedaż poza miejscem wyznaczonym przez gminę,
- Bezprawne ogłoszenia,
- Wprowadzanie w błąd organu państwowego lub instytucji,
- Wywołanie fałszywego alarmu,
- Uszkodzenie lub bezprawne usunięcie ogłoszenia,
- Niezabezpieczenie wbrew obowiązkowi miejsca niebezpiecznego,
- Niszczenie, uszkadzanie, usuwanie znaków ostrzegawczych,
- Nieostrożne wystawianie lub wywieszanie przedmiotów,
- Niezachowanie ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia,
- Drażnienie lub płoszenie zwierzęcia,
- Zaniechanie wbrew obowiązkowi oświetlenia miejsca publicznego,
- Uszkadzanie wału przeciwpowodziowego,
- Niszczenie lub uszkadzanie urządzeń ochrony brzegów wodnych,
- Niewykonywanie obowiązków przeciwpożarowych,
- Niedopełnianie obowiązków w razie powstania pożaru,
- Nieoznaczenie wbrew obowiązkowi przeszkody w ruchu,
- Samowolne ustawianie, niszczenie, uszkadzanie znaków,
- Znakowanie dróg wewnętrznych,
- Przekraczanie dopuszczalnej prędkości na chodniku lub drodze dla pieszych przez kierującego rowerem, hulajnogą elektryczną lub urządzeniem transportu osobistego oraz przez osobę poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch; nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu,
- Nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu i inne wykroczenia naruszające pierwszeństwo pieszego,
- Dopuszczenie małoletniego do przebywania na drodze publicznej,
- Zanieczyszczenie drogi publicznej,
- Dopuszczenie do prowadzenia pojazdu wbrew wymaganiom,
- Naruszenie stanu fizycznego drogi publicznej,
- Uszkodzenie drogi publicznej,
- Nieoczyszczenie drogi wbrew obowiązkowi,
- Niezachowanie należytego stanu zjazdu z drogi,
- Skłanianie do żebractwa,
- Dopuszczenie do przebywania małoletniego w okolicznościach niebezpiecznych,
- Szczucie psem człowieka,
- Zanieczyszczenie wody,
- Niespełnianie obowiązków w zakresie utrzymania czystości i porządku,
- Wprowadzenie w błąd co do posiadanych uprawnień,
- Nieobyczajny wybryk,
- Nieobyczajne ogłoszenie, napis, rysunek,
- Utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z urządzeń użytku publicznego,
- Niszczenie, uszkadzanie roślinności, trawników lub zieleńca,
- Zaśmiecanie miejsc publicznych,
- Wypas zwierząt na cudzym gruncie,
- Drobne szkodnictwo leśne,
- Nieuprawnione kopalnictwo na cudzym gruncie leśnym lub polnym,
- Nieopuszczenie wbrew żądaniu cudzego terenu,
- Nieuprawniony wjazd pojazdem do lasu,
- Zanieczyszczenie lasu,
- Puszczanie psa luzem w lesie,
- Nabywanie lub spożywanie napojów alkoholowych wbrew przepisom,
- Reklama lub promocja napojów alkoholowych wbrew przepisom,
- Naruszenie przepisów o sprzedaży i dopuszczalności palenia wyrobów tytoniowych,
- Znęcanie się nad zwierzętami,
- A także m.in. za wykroczenia wyborcze, nieprawidłowe wyrzucanie sprzętu elektronicznego, czy nieoddanie akumulatora lub baterii zgodnie ze wskazaniami.
